Fabrica Societatis

Ile wrażliwości etycznej potrzebuje socjologia? Przyczynek do krytyki „etyki proceduralnej” w badaniach socjologicznych

Grażyna Romańczuk-Woroniecka — 2024-12-20

Artykuł przedstawia proces systematycznego wzrostu zainteresowania etyczną stroną badań socjologicznych, który zachodził równolegle z poszerzaniem się domeny badawczej. Ukształtowana formuła „badań społecznych” o potencjale politycznym i komercyjnym powstała w oderwaniu od etosu akademickiej socjologii. Funkcjonuje jako niezależny obieg komunikacyjny, dla którego opracowywane są zewnętrzne narzędzia kontroli etycznej: kodeksy i komisje etyczne. Zwrotne oddziaływanie badań społecznych na badania socjologiczne na poziomie kształcenia i praktyki badawczej sprawia, że i one zostają poddane nadmiernie rozbudowanej kontroli zewnętrznej, ze szkodą dla ich wkładu w korpus nauki. Możliwym sposobem naprawienia sytuacji jest powoływanie uczelnianych zespołów naukowych, których skład i zadania pozwoliłyby na reintegrację badań z wyjściową dla nich orientacją teoretyczno-metodologiczną socjologii lub na świadomą interdyscyplinarność naukową. W takim środowisku instytucjonalnym imperatyw „unikania krzywdy” objąłby nie tylko badanych i badaczy, ale także dyscyplinę.

Kontekstualny charakter wybranych determinant rozwodu – krytyczna analiza literatury

Andrzej Porębski — 2024-12-20

Głównym celem artykułu jest pokazanie złożoności i kontekstualnego uwikłania wybranych czynników wpływających na prawdopodobieństwo rozwodów. W pracy omówiono wpływ światopoglądu (w tym religijności), wykształcenia małżonków, obecności dzieci w małżeństwie oraz sytuacji ekonomicznej. By zrealizować wyżej wskazany cel, dokonano analizy krytycznej wybranej literatury, którą wzbogacono odniesieniami do ogólnodostępnych danych statystycznych. Artykuł dzieli się na cztery główne części, poświęcone wpływowi na ryzyko rozwodu czterech omawianych grup czynników. Wywód uwzględnia krytyczne odniesienie do literatury i propozycje możliwych mechanizmów wpływu. Analiza wskazuje, że każdy z badanych czynników może wpływać na prawdopodobieństwo rozwodu, ale wpływ ten jest bardzo podatny na zmiany kulturowe oraz zmienny w czasie, a tym samym trudny do uogólnienia na populację światową. Rezultaty kwerendy sugerują szczególną potrzebę rozważania i precyzowania kontekstu kulturowego w badaniach nad czynnikami wpływającymi na prawdopodobieństwo rozwodów, a także uwzględniania w nich szerokiego zbioru zmiennych objaśniających oraz ich interakcji.

Kryzysy psychiczne w kapitalizmie. Przyczynek do dyskusji

Agata Krasowska — 2024-12-20

Kryzysy psychiczne mogą być efektem sprzeczności w kapitalistycznych stosunkach pracy, ale również ideologii zysku przenikającej biografie. Dążenie do upodmiotowienia jako remedium na owe sprzeczności przejawiać się może m.in. w aktywistycznych postawach związkowych i społecznych. Celem tekstu jest próba interpretacji kapitalizmu jako ideologicznego kontekstu sprzyjającego kształtowaniu się kryzysów psychicznych oraz powiązania ich z polem pracy zarobkowej, która odznacza się prekaryjnością. Kapitalizm, wraz z jego ideologią zysku, jest ramą dla kształtowania się tożsamości, które bywają pęknięte (fractured identities) i dotyczą konstruowania tożsamości w pracy i przez pracę. To niekończący się proces obfitujący w zwroty o nieodwracalnych efektach. Tożsamość, ale i uznanie w pracy mają stronę zarówno kolektywną, jak i indywidualną, którą konstruuje aktor społeczny. Podejmuję więc próbę odpowiedzi na pytanie, kiedy praca może się stawać formą opresyjnego wzorca (samo)realizacji, ale również, z drugiej strony, kiedy może ona wskazywać na pęknięcia będące dążeniem do upodmiotowienia poprzez pracę zarobkową. Tekst bazuje na studiach dwóch przypadków: Małgorzaty i Marty.

Macierzyństwo w mediach społecznościowych. Kilka refleksji z badań pilotażowych

Monika Zawartka — 2024-12-20

Rozwój mediów społecznościowych przyczynił się do powstania nowych przestrzeni wirtualno-społecznych, które wypełniają niemal wszystkie obszary życia, poczynając od pracy przez naukę, porady, zakupy, a na rozrywce kończąc. Media społecznościowe są również miejscem, w którym kobiety dzielą się swoimi troskami, szczęściem oraz szukają porad dotyczących macierzyństwa. Przeprowadzone pilotażowe badanie sondażowe pozwoliło ustalić, jakich treści o macierzyństwie poszukują w Internecie kobiety matki oraz jak oceniają jakość tych informacji, co wiąże się z umiejętnością weryfikacji określonych treści. Dokonano także przeglądu kilku popularnych blogów parentingowych, który pozwolił na zrozumienie, jak w mediach społecznościowych ukazywana jest ciąża, macierzyństwo i różne aspekty związane z wychowaniem i rozwojem dzieci.

Czy istnieje podkultura dewiacyjna w rzeczywistości cyfrowej? Jakościowa analiza treści forum Hyperreal

Aleksandra Kowalik — 2024-12-20

Artykuł koncentruje się na aktywności internetowej użytkowników forum dyskusyjnego Hyperreal, w ramach której czołowym tematem są narkotyki oraz związana z nimi problematyka. Wypowiedzi użytkowników forum, wyłonione metodą doboru celowego, poddano jakościowej analizie treści. Starano się odpowiedzieć na pytanie: „Czy społeczność forum internetowego Hyperreal tworzy podkulturę dewiacyjną?”. W tym celu odwołano się do listy cech charakterystycznych dla podkultury dewiacyjnej, takich jak używanie slangu, wytwarzanie wsparcia dla osób naruszających normy społeczne czy występowanie wspólnych wartości. Sproblematyzowana została również rola forum jako cyfrowej przestrzeni interakcji mającej kluczowy wpływ na wytwarzanie wyżej wymienionej podkultury. Przeprowadzona analiza treści pozwala zidentyfikować w społeczności Hyperreal wiele cech dystynktywnych dla podkultur dewiacyjnych.

Menstruacyjne tabu z perspektywy młodych kobiet i mężczyzn

Agnieszka Swend — 2024-12-20

Artykuł prezentuje wyniki badania jakościowego przeprowadzonego z udziałem siedmiu kobiet i siedmiu mężczyzn urodzonych w latach 1996‒2004 i koncentruje się na postrzeganiu przez nich menstruacji z perspektywy społecznej. Celem analizy było ustalenie, czy poglądy wyrażane przez osoby młode są zbliżone do dominującej w przestrzeni publicznej narracji o menstruacji. W celu poznania ich sposobów ujmowania zjawiska przeprowadzono wywiady częściowo ustrukturyzowane. Główny wniosek z badań wskazuje, że osoby młode dostrzegają tabu menstruacyjne, które dotyczy przede wszystkim osób należących do pokolenia starszego od nich. Jednocześnie badani zauważają pewne zmiany w społecznym obrazie menstruacji. Mimo traktowania jej jako tabu młodzi wykazują tendencję do liberalizacji. Badanie skupiło się na perspektywie młodych uczestników, ponieważ ich poglądy stają się coraz bardziej widoczne w przestrzeni publicznej. Warto zaznaczyć, że w badaniu uwzględniono również poglądy mężczyzn, których opinie kształtują sposób, w jaki menstruacja jest społecznie postrzegana, a ich perspektywa często bywa pomijana. W artykule zaprezentowano także niektóre z historycznych i religijnych powodów stygmatyzacji menstruacji. Analiza uwzględnia jedną z teorii socjologicznych Émile’a Durkheima dotyczących faktów społecznych.

Wokół polskich obrazów Wschodu. Kilka refleksji na temat raportu Adama Balcera o rodzimej orientalizacji

Marcin Dębicki — 2024-12-20