Forum Socjologiczne

Wprowadzenie

Jan Maciejewski — 2020-05-11

Sprawozdanie z obrad grupy tematycznej Od socjologii wojny i wojska do socjologii grup dyspozycyjnych i bezpieczeństwa, XVII Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny we Wrocławiu, 11–14 września 2019 roku

Piotr Pieńkowski — 2020-05-11

Sprawozdanie z XVII Międzynarodowego Seminarium Metodologicznego Metodologia badań systemów społecznych, Wrocław, 12 grudnia 2019 roku

Urszula Mazurkiewicz — 2020-05-11

Wybrane problemy metodologiczne dotyczące badań bezpieczeństwa

Janusz Sztumski — 2020-05-11

Podejmując rozważania nad bezpieczeństwem, trzeba na wstępie możliwie dokładnie określić znaczenie tego słowa oraz dokonać jego konkretyzacji. Albowiem słowo „bezpieczeństwo” używane bez określenia jego znaczenia jest tylko pojęciowym tworem, który nie ma desygnatu istniejącego w materialnym świecie. A do konkretyzacji tego słowa konieczne jest wskazanie, kogo lub czego ma ono dotyczyć. Bezpieczeństwo dowolnego obiektu — w szerokim tego słowa znaczeniu, czyli podmiotowym lub przedmiotowym będące przedmiotem badań — wynika z takiego jego aktualnego stanu istnie-jącego w danym miejscu i czasie, w którym nie dostrzegamy żadnych dla niego zagrożeń. Jest to oczywiście stan idealny, ponieważ nigdy nie możemy być pewni, czy wszystkie zagrożenia spośród istniejących zostały przez nas dostrzeżone oraz czy nie pojawiły się nowe. W artykule tym wskazuję także na to, że możliwości postrzegania zagrożeń są uwarunkowane podmiotowo, przedmiotowo i sytuacyjnie.

Metodologiczna tożsamość antropologii bezpieczeństwa. Prolegomena

Juliusz Piwowarski — 2020-05-11

Całkowite bezpieczeństwo człowieka jest wyjątkowym stanem, ponieważ w dalszym ciągu dzie-limy z innymi gatunkami podstawowe cechy ukształtowane w ciągu historii naturalnej. Wyjątkowość ludzkości wynika jednak z tworzenia przez nią szeroko rozumianej kultury. Powstający nurt antro-pologii bezpieczeństwa, ma związki z badaniami nad kulturą przez antropologię fizyczną, filozo-ficzną czy religijną, ale głównie jest on związany z antropologią społeczno-kulturową, co implikuje potrzebę włączenia w nią elementów kulturoznawczych. Odnosząc się z kolei do filozoficznych pod-staw kwestii dotyczących bezpieczeństwa, antropolog bezpieczeństwa powinien koncentrować się na antropologicznych i kulturoznawczych aspektach dążeń ukierunkowanych na uzyskiwanie stanu wolności od zagrożeń. Tym samym obszarem badań dla antroposekuritologicznego nurtu nauki, który może być interpretowany jako subdyscyplina nauk o bezpieczeństwie, jest de facto całe spek-trum elementów kultury bezpieczeństwa. Kultura bezpieczeństwa stanowi zjawisko występujące w całym obszarze ogromnego dorobku kultury ludzkiej, towarzyszące rozwojowi człowieka od za-rania jego dziejów bez względu na to, czy w danym kontekście kulturowo-czasowo-przestrzennym ma tego świadomość, czy też kreuje to zjawisko i jego funkcjonowanie w sposób intencjonalny.

Kategoria poczucia bezpieczeństwa w świetle wybranych teorii socjologicznych

Marek Gorzko — 2020-05-11

Artykuł zawiera rozważania dotyczące teoretycznego znaczenia kategorii bezpieczeństwa i po-czucia bezpieczeństwa na gruncie socjologii. Pojęcia te są wykorzystywane w teoriach dotyczących różnych poziomów organizacji rzeczywistości społecznej. Krótko zostały omówione przykłady ta-kich zastosowań: a) w implikacjach koncepcji „społeczeństwa ryzyka” U. Becka; b) jako katego-ria łącząca działania jednostkowe i własności systemu społecznego w koncepcji M. Marody oraz c) jako pojęcia przydatne do charakterystyki pewnych aspektów porządku interakcyjnego w ujęciu E. Goffmana.

Możliwość aplikacji modelu homo agens-institutionalist w badaniach Policji

Tomasz Kołodziej — 2020-05-11

Artykuł koncentruje się na możliwościach zastosowania, osadzonego w neoinstytucjonalnej perspektywie, modelu homo agens-institutionalist w badaniach Policji i policjantów. Tekst prezentuje założenia modelu zaproponowanego przez Piotra Chmielewskiego. Model ten pozwala analizować decyzje i działania funkcjonariuszy Policji jako członków organizacji działających w określonym porządku instytucjonalnym. Uwzględnia ograniczenia, które uniemożliwiają funkcjonariuszowi podejmowanie decyzji i działań w sposób całkowicie racjonalny, który charakteryzuje model homo oeconomicus. Wskazuje on ograniczenia wynikające z subiektywnego postrzegania rzeczywistości, ograniczonej wiedzy i ograniczonej zdolności przetwarzania informacji pochodzących z zewnątrz, emocji odczuwanych przez każdą osobę i jej oportunizmu. Ponadto zakłada, że każda jednostka działa umyślnie i dąży do racjonalności. Jednocześnie uwzględniony jest fakt, że każdy człowiek działa w wielu organizacjach i instytucjach. Zastosowanie prezentowanego modelu pozwala na wie-lowymiarową analizę na wszystkich poziomach — makro-, mezo- i mikrospołecznym. Umożliwia również włączenie do analiz instytucji, organizacji i poszczególnych podmiotów.

Przydatność perspektywy biograficznej w badaniu grup dyspozycyjnych

Magdalena Fiternicka-Gorzko — 2020-05-11

Artykuł jest próbą oceny przydatności wywiadów biograficznych w badaniu funkcjonowania grup dyspozycyjnych. Przedstawiono w nim argumenty ogólnoteoretyczne na rzecz stosowania perspektywy biograficznej w tego rodzaju analizach oraz ich ilustrację empiryczną odwołującą się do konkretnego wywiadu. Rekomendowana perspektywa pozwala pozyskać dane trudne do uzy-skania w inny sposób, pozwala zneutralizować niektóre trudności związane z badaniem w trudnym terenie badawczym i dostarcza materiału do formułowania płodnych hipotez.

Migracje XXI wieku jako wyzwanie dla bezpieczeństwa Polski oraz Unii Europejskiej

Aleksandra Skrabacz — 2020-05-11

Artykuł zawiera rozważania na temat migracji i jej wpływu na bezpieczeństwo Polski oraz innych państw Unii Europejskiej. Autorka wskazuje zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki emigracji z Polski oraz imigracji, będącej wynikiem arabskiej wiosny ludów, do krajów europejskich i wpływ na poszczególne dziedziny bezpieczeństwa.

EU cooperation in the field of security ― wishful thinking or a real possibility

Robert Janik — 2020-05-11

Artykuł zawiera rozważania dotyczące możliwości współpracy na polu bezpieczeństwa w ra-mach UE. Problematyka ta omawiana jest w kontekście społecznych, ekonomicznych i politycznych uwarunkowań tego zjawiska. W pracy ukazano próby podejmowane na wcześniejszych etapach inte-gracji europejskiej. W nawiązaniu do istniejących możliwości w tej dziedzinie wskazano, że ewentu-alna współpraca w zakresie bezpieczeństwa UE nie powinna polegać na powielaniu działań NATO, lecz na podejmowaniu aktywności w stosunku do nich komplementarnych, innowacyjnych oraz dostosowanych do specyfiki sytuacji europejskiej. Zagadnienie bezpieczeństwa UE zostało w arty-kule potraktowane „szeroko”, co jest szczególne istotne w sytuacji występowania we współczesnym świecie zagrożeń związanych z globalizacją i zmianami klimatycznymi.

Cyfrowy wyścig zbrojeń w erze ekspansji kapitalizmu nadzoru

Maciej Gurtowski — 2020-05-11

Amerykańska psycholog społeczna Shoshana Zuboff w swojej najnowszej książce The Age of Surveillance Capitalism nakreśliła kompleksową teorię tłumaczącą przemiany współczesnego ka-pitalizmu. Nazwała go „kapitalizmem nadzoru”, wskazując na kluczową rolę przemian w zakre-sie narzędzi kontroli społecznej. Celem niniejszego referatu jest uzupełnienie koncepcji „kapita-lizmu nadzoru” o wymiar wpływu opisywanych przez Zuboff procesów na sferę bezpieczeństwa. Rozważona zostanie hipoteza, że tak jak kapitalizm przemysłowy określał warunki brzegowe zim-nowojennego wyścigu zbrojeń, tak samo kapitalizm nadzoru Zuboff z koncepcji można interpreto-wać jako koło zamachowe procesu cyfrowego wyścigu zbrojeń.

Bezpieczeństwo energetyczne w społeczeństwie ryzyka

Maria Miczyńska-Kowalska — 2020-05-11

W artykule podjęto problematykę dotyczącą bezpieczeństwa energetycznego w kontekście funkcjonowania społeczeństwa ryzyka. Podkreślono, że wobec pojawiających się nowych zagrożeń wynikających z powszechności ryzyka we współczesnym społeczeństwie i w gospodarce istotnego znaczenia nabierają kwestie związane z bezpieczeństwem energetycznym. Dlatego w opracowaniu poddano analizie zjawisko globalnego ryzyka. Zwrócono także uwagę na istotę i determinanty bez-pieczeństwa energetycznego. Przedstawiono dane obrazujące zapotrzebowania na energię w ostat-nich latach i prognozy na lata następne, ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł ener-gii. Wskazano, że wraz z rosnącym zapotrzebowaniem ludzkości na energię, rosną także problemy z ochroną środowiska naturalnego. Omówiono zagrożenia bezpieczeństwa (przerwy w dostawie energii elektrycznej (blackouty), surowców energetycznych oraz awarie, cyberataki). Przybliżono istotę energetyki prosumenckiej (jako tej działalności, która między innymi przyczynia się do ochro-ny środowiska), a także korzyści i zagrożenia związane z tym zjawiskiem. W pracy zastosowano me-tody analityczno-syntetyczną oraz statystyczną opartą na danych pochodzących z Międzynarodowej Agencji Energetyki.

Bezpieczeństwo społeczne i ekonomiczne jako elementy polityki gospodarczej państwa i ryzyka

Tomasz Łuczyszyn — 2020-05-11

Kategorie bezpieczeństwa społecznego i ekonomicznego zaliczane są we współczesnych realiach (społeczno-gospodarczo-politycznych) do jednych z najistotniejszych czynników rozwoju. Oczywiste jest, że każdy rozwój niesie za sobą podniesienie jakości życia mieszkańców. Przez podniesienie jakości życia rozumie się przede wszystkim istotną poprawę stanu poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli, życie w czystym, zdrowym i sprzyjającym środowisku przyrodniczym, uczestnictwo w kulturze, przy-należność do zintegrowanej wspólnoty lokalnej umożliwiającej lepszą harmonizację życia codziennego i zawodowego czy możliwość realizacji poglądów w społeczeństwie obywatelskim. Oznacza to, że polityka państwa zmierzająca do szybkiego i stabilnego rozwoju musi uwzględniać bezpieczeństwo w systemie działania gospodarki narodowej.

Kształtowanie wizerunku wybranych grup dyspozycyjnych

Grzegorz Klein — 2020-05-11

Badania zrekapitulowane w niniejszym artykule poświęcono identyfikacji korzyści wynikają-cych z posiadania przez wybrane grupy dyspozycyjne dobrego wizerunku. Przyjęto, że dla Wojska Polskiego, Policji i Państwowej Straży Pożarnej można sformułować katalog tożsamych wizerunko-wych korzyści ułatwiających zapewnianie bezpieczeństwa. W celu weryfikacji tego założenia prze-prowadzono analizę użyteczności dobrego wizerunku dla wybranych grup dyspozycyjnych, następ-nie dokonano syntezy wyodrębnionych elementów. Na podstawie przeprowadzonych badań przyjęto, że opracowany katalog wizerunkowych ko-rzyści może być użytecznym narzędziem w zakresie badania kształtowania wizerunku oraz rela-cji ze społeczeństwem zarówno wyodrębnionych na użytek tego badania Wojska Polskiego, Policji i Państwowej Straży Pożarnej, jak i innych grup dyspozycyjnych.

Analiza sytuacji zawodowej funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej

Kornel Musiał — 2020-05-11

Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z głównych potrzeb człowieka. Pomimo rozwoju cywili-zacyjnego i postępującej urbanizacji w XXI wieku jednostki narażone są na wiele zagrożeń, które muszą być skutecznie niwelowane przez grupy dyspozycyjne społeczeństwa polskiego i ich profe-sjonalnie przygotowaną do tego kadrę. Autor charakteryzuje Państwową Straż Pożarną, czyli para-militarną formację systemu bezpieczeństwa państwa. Ukazuje jej bogatą, lecz zawiłą historię, a na-stępnie opisuje społeczny wzór strażaka. Drugą część artykułu jest analiza badań ilościowych. Autor weryfikuje poziom satysfakcji strażaków z wykonywanej przez nich roli zawodowej.

Caringly subjective agency of Volunteer Fire Brigade members expressing the benefits of gifts and sacrifice for local communities

Małgorzata Stochmal — 2020-05-11

W referacie podejmuję eksplorację podmiotowości prospołecznej jako cechy latentnej, określa-jącej katalog dyspozycji czynionych przez jednostkę w stosunku do drugiego człowieka lub w kie-runku szerszego otoczenia społecznego. Dyspozycje te są wyzwalane w praktyce w postaci zróżni-cowanych form społecznego działania na rzecz dobra wspólnego, kształtowanych w specyficznych kontekstach sytuacyjnych. Podmiotowość prospołeczną postrzegam tutaj jako kształtowany bądź ukształtowany już konstrukt predyspozycji podmiotu refleksyjnie działającego na rzecz dobra wspólnego. Konstrukt podmiotowości jest formowany przez zewnętrzne wpływy społeczne osadzo-ne w wymiarze kulturowym i ujawniające się w postaci rozlicznych darów. Podmiot przyjmuje rolę twórczego oddziaływania na zastany kontekst sytuacyjny, przezwyciężając niejednokrotnie ogra-niczenia strukturalne dzięki sile refleksyjności. Podejmuje on aktywności związane z przekształce-niem otoczenia społecznego, reprodukowaniem zasobów istotnych dla tkanki społecznej, wykazuje się zaangażowaniem na rzecz wspólnoty, współkształtuje zmiany czy realizuje oddolne inicjatywy. Przez dyspozycje prospołeczne rozumiem skłonność jednostki do podejmowania czynów ofiarnych, źródeł których odnajdziemy zaangażowanie skłaniające ją do takiego, a nie innego wzoru postępo-wania. Czyny te są swoistymi wyznacznikami postaw, które należy określić mianem prospołecznych. W toku operacjonalizacji wyłoniłam pięć teoretycznych typów podmiotowego sprawstwa w zakre-sie działań prospołecznych: 1. sprawstwo podmiotowe zaangażowania obywatelskiego, 2. spraw-stwo podmiotowe wyrażające troskę o demokrację, 3. sprawstwo podmiotowe wyrażające dar siebie, 4. sprawstwo podmiotowe wyrażające dar rzeczy oraz 5. sprawstwo podmiotowe na rzecz dobra wspólnego. Wyodrębnione typy podmiotowego sprawstwa odzwierciedlają repertuar nastawień do realizacji (lub ich braku) czynów prospołecznych jako szczególnego rodzaju darów dla innych. Niezależnie od poczynionych generalizacji, są to dary ofiarowywane drugiemu człowiekowi, sprzy-jające — a zarazem również demonstrujące — specyficzne formy solidarności społecznej. W toku badań empirycznych model podmiotowości prospołecznej odsłonił istnienie siedmiu orientacji prospołecznych, ukazujących refleksyjność człowieka w odniesieniu do towarzyszących mu trosk: 1. bezpośredniego zaangażowania we współtworzenie relatywnie bliskich sieci społecznych, 2. zaan-gażowania na poziomie obywatelskim, 3. wyrażanie trosk o demokrację, 4. więziotwórczego poten-cjału kultury, 5. wsparcia dobroczynnego, charytatywnego ukazującego imperatywy hojności, 6. za-cieśnianie więzi społecznych, poczucia solidarności oraz 7. daru siebie. Dynamika podmiotowości prospołecznej ukazuje orientacje członków Ochotniczych Straży Pożarnych, badania zrealizowane zostały w 2017 roku na ogólnopolskiej próbie 620 osób.

Od wspomożyciela do wroga — o doświadczeniach współpracy z policją z perspektywy rodzin osób zaginionych długotrwale

Aneta Urbaniak — 2020-05-11

Celem artykułu jest opis jakości współpracy pomiędzy Policją a bliskimi osób zaginionych. Współpraca ta rozpoczyna się od ustanowienia wspólnego celu, jakim jest odnalezienie osoby zagi-nionej. W kontekście badań własnych autorki artykuł omawia zidentyfikowane uprzednio kontro-wersje dotyczące jakości formalnego systemu poszukiwań osób zaginionych. Wykorzystany materiał empiryczny pochodzi z wywiadów narracyjnych. W artykule przedstawiono jedynie perspektywę rodzin osób zaginionych. Zidentyfikowano i omówiono trzy podstawowe problemy dotyczące jako-ści współpracy pomiędzy tymi podmiotami.

Etyka służby w grupach dyspozycyjnych — socjologiczne konteksty

Zygmunt Dudek — 2020-05-11

Etyka poszczególnych grup dyspozycyjnych stanowi istotne narzędzie kształtujące zachowania funkcjonariuszy tych grup i ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie każdej organizacji. W artyku-le poddano analizie rolę etyki zawodowej w codziennej służbie funkcjonariuszy policji. Rozważania w tym zakresie podjęte zostały w odniesieniu do kultury samej organizacji, jaką jest policja, jak również do dwóch obszarów działania jej funkcjonariuszy — to jest w ramach służby i poza nią. Celem opracowania jest wykazanie zależności pomiędzy oceną zachowań funkcjonariuszy policji przez pryzmat stosowania zasad etyki zawodowej a postrzeganiem tej instytucji w społeczeństwie i budowaniem zaufania do jej przedstawicieli.

Motywacja zawodowa funkcjonariuszy rozpoczynających pracę w więziennictwie

Robert Poklek — 2020-05-11

Służba Więzienna jest grupą dyspozycyjną, a sam zawód funkcjonariusza więziennego obarczony wieloma trudnościami wynikającymi ze specyfiki środowiska instytucji totalnej, zagrożeń ze strony więźniów oraz niezbyt wysokim prestiżem i szacunkiem społeczeństwa. Nasuwa się pytanie, jakimi motywami kierują się osoby podejmujące decyzję o wstąpieniu do służby i zawodowe związanie się z więziennictwem. W opracowaniu zaprezentowano badania własne z zakresu struktury motywacji zawodowej przeprowadzone wśród nowo przyjętych funkcjonariuszy w latach 2012 oraz 2017. Oprócz analizy natężenia kierunków motywacji dokonano porównań pomiędzy grupami funkcjonariuszy przyjętych w roku 2012 i 2017, biorąc pod uwagę przemiany społeczno-ekonomiczne zaistniałe w cią-gu pięciu lat, a zwłaszcza zmiany ustawy emerytalnej funkcjonariuszy służb mundurowych.

Diagnoza potrzeb edukacyjnych w zakresie bezpieczeństwa osobistego w percepcji uczniów szkół podstawowych na przykładzie miasta powiatowego

Małgorzata Pychner — 2020-05-11

W niniejszym referacie zaprezentowano wyniki badań ankietowych mających na celu zidentyfikowa-nie potrzeb i oczekiwań uczniów szkół podstawowych i gimnazjów wobec edukacji dla bezpieczeństwa. Przystępując do realizacji badań, punktem wyjścia uczyniono stwierdzenie, że aby skutecznie oddziały-wać na młodzież w zakresie bezpiecznych zachowań, należy dokonywać analizy zagrożeń charaktery-stycznych dla regionu, jak również diagnozować potrzeby samych odbiorców. Badaniami objęto grupę uczniów z trzech szkół znajdujących się na terenie Garwolina — jednego z miast powiatowych w wo-jewództwie mazowieckim. Ich celem było zdefiniowanie oczekiwań edukacyjnych młodzieży w kwestii bezpieczeństwa personalnego ograniczonego do zagrożeń związanych z przestępczością i patologiami społecznymi, które mogą stanowić podstawę do implementacji wskazywanych przez respondentów kwe-stii w działania szkół i instytucji realizujących zadania na rzecz bezpieczeństwa w regionie.