Prace Kulturoznawcze

Nie tylko o semantyce

Krzysztof Łukasiewicz — 2023-12-21

Z genealogii „niepokoju świata”. Ralf Konersmann o oświeceniu

Łukasz Wrzeszcz — 2023-12-21

Ralf Konersmann (ur. 1955) to dziś jeden z najbardziej cenionych fi lozofów kultury. Od ponad dekady — dzięki przekładom Krystyny Krzemieniowej — polski czytelnik zna dwie jego książki: Filozofię kultury. Wprowadzenie (2009) oraz Krytykę kultury (2012). Niezwykle interesujące są także późniejsze prace Konersmanna, diagnozujące współczesność jako stan nieustannego niepokoju (Unruhe), który przez lata się znormalizował. Mowa tu o książkach Die Unruhe der Welt (2015) oraz Wörterbuch der Unruhe (2017). Konersmann, stosując metodę genealogiczną, poszukuje historycznych źródeł tego stanu i przypisuje szczególną rolę oświeceniu. W artykule rekonstruuję Konersmannowską genealogię niepokoju świata opierając się przedstawionym w analizowanych książkach zarysie osiemnastowiecznej filozofii. Rozpoczynam od ogólnej koncepcji niepokoju, aby przejść do ukazania swoistej relacji niepokoju z nowoczesną krytyką oraz myślą mityczną. Z prac Konersmanna można bowiem wnioskować, że niepokój — jak i sama kultura — wyraża się przez krytykę, a oświeceniowe reinterpretacje mitu pozwoliły się z nim oswoić.

O pojęciu kultury w „Rysie Dzieiow Kultury i Oswiecenia Narodu Polskiego” (1816) Ignacego Lubicz Czerwińskiego (1749–1834)

Małgorzata Rygielska — 2023-12-21

Autorka omawia pojęcie kultury w Rysie Dzieiow Kultury i Oswiecenia Narodu Polskiego (1816) Ignacego Lubicz Czerwińskiego. Była to jedna z pierwszych propozycji uporządkowanej refleksji o kulturze w polskim piśmiennictwie w czasie, kiedy dominowało w nim jeszcze użycie słowa „cywilizacja”. Czerwiński opiera rozumienie kultury i oświecenia oraz objaśnienie tych pojęć na oświeceniowych teoriach postępu i ideach fizjokratycznych, a także rozwijanej wówczas teorii trzech bądź czterech stadiów. Sięga przy tym do Statutów Kazimierza Wielkiego, odnotowujących istnienie praktyk kulturowych związanych z prawem zwyczajowym. Zapowiada jednak przejście od atrybutywnego pojmowania kultury do jej omawiania w ujęciu dystrybutywnym: jako kultury polskiej, kultury narodu polskiego. Ta koncepcja warta jest uwagi oraz dalszego i bardziej szczegółowego omówienia.

Projekt nauki o człowieku w teorii jestestw organicznych Jędrzeja Śniadeckiego

Kamila Gęsikowska — 2023-12-21

Celem artykułu jest przedstawienie projektu nauki o człowieku sformułowanego przez Jędrzeja Śniadeckiego (1768–1838) w teorii jestestw organicznych. Uczony znany jest przede wszystkim jako wybitny chemik, lekarz i fizjolog, a także pedagog. Jednym z najważniejszych jego dzieł, wielokrotnie wznawianym i tłumaczonym na inne języki jest Teorya jestestw organicznych, która ukazała się w latach 1804 (t. 1) i 1811 (t. 2). To w nim Śniadecki wyłożył założenia projektu nauki o człowieku. Jak pisał, to, co biologicznie, wyróżnia człowieka na tle innych zwierząt, ale jednocześnie łączy go z nimi. Postulował w związku z tym traktowanie człowieka jako tworu należącego do królestwa przyrody ożywionej, zakładając jednocześnie, że powinien on być badany zarówno w odniesieniu do pozostałych bytów ożywionych, jak i do „jestestw jemu podobnych” — innych ludzi w „stosunkach towarzyskich”, co stanowi podstawę rozwoju cywilizacji. Autorka skupia się na przedstawieniu zarysowanej przez Śniadeckiego relacji między tym, co w człowieku biologiczne, a tym, co należy do sfery cywilizacji.

Importowanie kosmologii. Analiza „O drzewach i ziołach dzikich, lasach etc.” Jana Krzysztofa Kluka jako nośnika nowoczesnego świata

Konrad Kopel — 2023-12-21

W artykule dokonana zostaje analiza drugiego tomu podręcznika gospodarczego autorstwa Jana Krzysztofa Kluka pt. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie poświęconego leśnictwu. Autor stara się określić specyfikę tegoż podręcznika jako nośnika nie tylko nowoczesnego lasu, lecz także nowoczesnej kosmologii. Analiza prowadzi do scharakteryzowania nowoczesnego świata w pracy Kluka — specyfiki natury i kultury, ich problemów, potencji, separacji oraz projektowanych połączeń — i opisywanych (importowanych) rozwiązań w kontekście świata, który mają regulować. Artykuł dookreśla więc, jaki świat (jaka jest jego natura, jakie są jego problemy oraz jakie daje on możliwości) był importowany przez jednego z polskich działaczy i myślicieli oświeceniowych, którzy przeszczepiali do Polski poszczególne zachodnie rozwiązania i instytucje.

Struktura ontyczna świata poetyckiego w „Balladach i romansach” Adama Mickiewicza. Część pierwsza

Jacek Abramowicz — 2023-12-21

Kolejny fragment analizy rozprawy Adama Mickiewicza O poezji romantycznej rozwija tezę, że przedstawiona w tej rozprawie teoria światów poetyckich i rodzajów poezji jest literaturoznawczym zastosowaniem teorii ogólniejszej — ontologicznej teorii ludzkiego uniwersum. Analiza świata ducha przeprowadzona przez poetę w Hymnie na dzień Zwiastowania N.P. Maryi jest pierwszym wykładem tej teorii.

Wiedza kulturowa i wiedza kulturoznawcza. Zarys problematyki

Tomasz Majewski — 2023-12-21

Wiedza kulturowa to wiedza umiejscowiona, to rozumienie „od wewnątrz” wartości, zwyczajów, zasad i praktyk, które są wspólne dla danego społeczeństwa lub grupy. W jej ramach istnieją wspólne, podzielane przez wszystkich reguły interpretacyjne, konstrukcje rzeczywistości i światopoglądy. Wiedza kulturowa jest ściśle powiązana z wiedzą ukrytą, której nie da się w pełni wyartykułować ani wyjaśnić, w przeciwieństwie do wiedzy jawnej. W odwrotnym kierunku wydaje się zmierzać teoria kulturowa i wiedza propozycjonalna na temat kultury, które pozorują uniwersalne „spojrzenie znikąd”. Autor artykułu zastanawia się nad relacją typów idealnych „wiedzy kulturowej” i „wiedzy kulturoznawczej” w ramach projektowanej „ekologii form wiedzy”. Pyta, jak ta relacja była modelowana u początków instytucjonalizacji kulturoznawstwa jako dyscypliny naukowej w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wymiar poznawczy spotyka się tutaj z wymiarem praktycznym. Rodzi się zatem pytanie, czy możliwe jest takie modelowanie tej relacji, aby kulturoznawstwo odnalazło się współcześnie w roli dyscypliny badawczej oferującej wglądy we własną „partykularną wiedzę kulturową” jako wiedzę poznawczo wartościową i jako dyskurs terapeutyczny dla patologii, dysfunkcji i nadużyć ideologicznych związanych z „kulturowym światem pojęć własnych”.

Rousseau — myśliciel eksperymentujący

Krzysztof Łukasiewicz — 2023-12-21

Jest wprost nie do uwierzenia, jak się nad ludem pastwili

Kaja Kędzioł — 2023-12-21