Prace Literackie

Romantyczne pejzaże dźwiękowe — „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza

Łukasz Piaskowski — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

Głównym założeniem artykułu jest teza, że Ballady i romanse Adama Mickiewicza to cykl poetycki, który odegrał fundamentalną rolę w reorientacji sposobów poznawania świata w planie estetyki słuchu w literaturze polskiej. Jest to dzieło, które zapoczątkowało nowy sposób prezentacji dźwięku w polskiej poezji, przełamując ostatecznie oświeceniowo-racjonalistyczny paradygmat dominacji perspektywy oka w kulturze na rzecz emancypacji nowej kultury audialnej. Audiosfera cyklu, to znaczy wszystkie zastosowane w tym cyklu dźwięki, są w niniejszym artykule poddane analizie za pomocą właściwych kategorii (anatomia pejzażu dźwiękowego wg B. Krause’a) i ostatecznie zinterpretowane przez pryzmat ich literackiej funkcji. Pojęciami służącymi do opisu i interpretacji w artykule są pejzaż dźwiękowy, a także jego zasadnicze elementy: geofonia, biofonia oraz antropofonia. Dominującą jakością soniczną w cyklu, mającą znaczenie kompozycyjne, jest część antropofonii zwana fonosferą: głos, mowa, śpiew, krzyk itd., a jakościami towarzyszącymi są zarówno geofonia i biofonia, jak i różnego pochodzenia dźwięki incydentalne. Dźwięki pojawiają się najczęściej, gdy dochodzi do aktywizacji wątków i motywów fantastycznych.

Między zbrodnią a zaklęciem. Kilka uwag o psychologii bohaterek Mickiewiczowskich ballad

Martyna Baśkiewicz — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

W artykule podjęto analizę dwóch znanych ballad Adama Mickiewicza — Lilie i Świtezianka. Szczególną uwagę poświęcono bohaterkom obu tekstów. Cechuje je bezwzględność i okrucieństwo, a obie powiązane są z siłą wyższą odpowiedzialną za porządek świata. W tekście podjęto również problem zaburzeń psychicznych bohaterek: Pani wykazuje skłonności psychopatyczne, a Świtezianka może być przykładem osoby sadystycznej i cierpiącej na zaburzenia dwubiegunowe. Schorzenia te mają znaczący wpływ na zachowanie omawianych postaci; choroby determinują działania kobiet, a jednocześnie czynią je postaciami złożonymi i enigmatycznymi.

Trzy listy Jana Czeczota z lat 1844–1845 do Adolfa Kobylińskiego z Cieszewli. Kręgi poszukiwań archiwalnych i materiały dotyczące sylwetek korespondentów z Nowogródczyzny (część pierwsza)

Marian Pacholak — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

Celem opracowania jest przedstawienie, nieznanych dotąd szerzej badaniom historycznoliterackim, trzech listów z lat 1844–1845 Jana Czeczota (1796–1847), filomaty, poety, folklorysty i byłego zesłańca, do dalekiego krewnego Adolfa Kobylińskiego (1816–1894) z Cieszewli (powiat nowogródzki, gubernia mińska), światłego i patriotycznego ziemianina oraz kolekcjonera pamiątek historycznych.

Edycja korespondencji, z uwagi na niepełność publikacji źródeł epistolograficznych i zadowalających ustaleń dotyczących biografii Jana Czeczota w tymże okresie, poprzedzona została dwoma, dość obszernymi tu, rozdziałami, z których pierwszy ustalać ma zakres i zasady badań odnoszących się do przyszłych poszukiwań archiwalnych, uzupełniających bardzo skromny jak dotąd zespół listów Jana Czeczota po jego powrocie z zesłania w ojczyste, nowogródzkie strony. Natomiast rozdział drugi, na który złożyły się dwa podrozdziały — ukaże się w następnym tomie „Prac Literackich” — zbiera i przedstawia, podane przed laty drukiem, materiały dotyczące sylwetek korespondentów z Nowogródczyzny. Ze względu na fragmentaryczność edycji źródłowych oraz dotychczasowych badań historycznoliterackich, część ta stanowić może, jak zakłada autor niniejszego artykułu, przynajmniej kontekst do przyszłych rozważań dotyczących wymienionych postaci oraz geografii literackiej, historycznej i kulturowej tych lat. Po uzyskaniu zaś szerszej bazy epistolograficznej przedłożona praca będzie też przydatna w kolejnych ustaleniach dotyczących życia i twórczości Jana Czeczota, tak aby poszerzać mogła naszą wiedzę o świecie wciąż mało znanych nam lat i dawnych bohaterach ziem szlacheckiej Nowogródczyzny.

Funkcja opium w twórczości Antoniego Ossendowskiego i Wacława Sieroszewskiego

Wiktoria Konopka-Wilk — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

Celem artykułu jest ukazanie i porównanie realizacji wątku opium w prozie Antoniego Ossendowskiego oraz Wacława Sieroszewskiego. Materiał badawczy stanowią utwory osadzone w Chinach lub związane ze społecznością chińską. Artykuł zwraca uwagę na dwa sposoby wykorzystania motywu opium w twórczości autorów. Pierwszym z nich jest uzależnienie od narkotyku będącego istotną częścią życia w Chinach. Opium pełni funkcję rekwizytu, który stanowi element tworzonego krajobrazu. Drugi sposób to ukazanie nałogu jako problemu jednostki oraz wpływu opium na psychikę człowieka i jego otoczenie. Artykuł udowadnia, że nie wszystkie postacie uzależnione kreowane przez autorów przedstawiane były jednowymiarowo, a sięganie przez nie po narkotyk często związane było z trudną sytuacją życiową.

Na wysokim diapazonie. Wspomnienie o Jacku Kolbuszewskim (1938–2022)

Małgorzata Łoboz — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

Porządkowanie stajni Orfeja. Fryderyk Chopin w poezji polskiej wstępnie rozpoznany

Łukasz Piaskowski — Tue, 28 May 2024 00:00:00 +0200

Chopin w poezji Ireny Poniatowskiej to książka łącząca walory pracy naukowej, jak i utworu, którego zasadniczym zadaniem jest popularyzacja wiedzy zarówno o samym Fryderyku Chopinie, jak i poezji jego osobie i muzyce poświęcanej. Praca jest rozparcelowana bardzo klarownie: składa się z 5 dużych rozdziałów i licznych podrozdziałów. Pierwszy rozdział ma charakter najbardziej teoretyczny i syntetyczny i jest poświęcony problematyce piękna w poezji i muzyce. Według Poniatowskiej ideę korespondencji sztuk napędza w romantyzmie uczucie oraz dążenie sztuki do wyrażania nieskończoności. W rozdziale drugim omawiane są kwestie związane z recepcją muzyki i osoby Chopina w kulturze polskiej. Poniatowska wyróżnia trzy główne kryteria porządkowania materiału poetyckiego: polskość, żal, doskonałość. Metodologia, na jaką autorka się zdecydowała, to katalogowanie motywów w sposób czysto demonstracyjny; nie zostaje w tej sytuacji uwzględnione kryterium historyczne. Polskość oznacza związanie Chopina z losem Polski. Żal obejmuje z kolei emocje zawarte w sztuce Chopina. Doskonałość to zaś dążenie do ideału wyrazu, do perfekcji warsztatu, do uniwersalizacji indywidualnego języka wypowiedzi. Poniatowska nazywa to zjawisko „syndromem semiotycznym”, wynikającym z trwającej od 170 lat fascynacji muzyką i osobą kompozytora w kulturze polskiej. Najwięcej świeżości wnosi autorka w rozdziale kolejnym, w którym wyróżnia formy muzyczne komponowane przez Chopina stanowiące fundament nawiązań poetyckich. Pojawienie się w poezji polskiej takich gatunków lub quasi-gatunków, jak nokturn, preludium, koncert, mazurek, polonez itd., zawdzięczamy właśnie Chopinowi. Całą książkę kończą dwa rozdziały. Jeden poświęcony jest utworom poetyckim uświęcającym miejsca pobytu Chopina. Ostatni rozdział natomiast tyczy się utworów, które poświęcili Chopinowi poeci niepolscy. W omawianej pracy Poniatowska zdecydowanie przetarła szlaki nowego myślenia o poezji poświęconej osobie i muzyce Chopina; jest ona zdecydowanie cennym wkładem w coś, co moglibyśmy nazwać nurtem badań poświęconym poetyckiej chopinologii.