Prace Literackie

Varietas metryczna „Musicorum libri quattuor” (1512) Václava Philomathesa

Sebastian Baranowski — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Przedmiotem artykułu jest łaciński traktat muzyczny pt. Musicorum libri quattuor („Cztery księgi o muzyce”), napisany w formie eposu dydaktycznego przez czeskiego humanistę Václava Philomathesa i wydany w 1512 roku w Wiedniu. Traktat, choć napisany w całości heksametrem daktylicznym, wykazuje pewne zróżnicowanie w obrębie metrum. Celem artykułu jest zebranie i przeanalizowanie danych z tej sfery, takich jak: rozmieszczenie spondejów w każdym wersie utworu, częstość wystąpień różnych rozwiązań heksametru na przestrzeni całego dzieła, odstępstwa od norm kompozycji wiersza, obecność rzadkich zjawisk metrycznych. Analiza wykazała dużą różnorodność i zauważalną symetrię w obrębie metrum omawianego traktatu, co pozwala przypuszczać, że cechy te zostały nadane dziełu świadomie i celowo. Ponadto udało się zaobserwować, że autor preferował rozwiązania heksametru ze spondejem w drugiej stopie i unikał stosowania więcej niż dwóch metrycznie identycznych wersów z rzędu. Pomimo że traktat nie obfituje w środki stylistyczne i zawiera głównie ograniczony zasób ściśle technicznego słownictwa z zakresu teorii muzyki, to zastosowana w nim metryczna różnorodność jest uderzająca.

Opera jako świątynia wszelkich sztuk — refleksje na temat sztuki operowej w „Kronice paryskiej” Zofii Węgierskiej

Mirella Kryś — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

W artykule poddano analizie felietony Zofii Węgierskiej publikowane w latach 1853–1869 w „Bibliotece Warszawskiej” poświęcone operze. Felietonistka postrzega tę dziedzinę jako syntezę sztuk — teatru, malarstwa, rzeźby, muzyki i literatury. Jej krytyka operowa posługuje się więc terminologią i środkami wyrazu właściwymi dla opisu innych sztuk. W tym względzie dziennikarkę szczególnie inspirują twórczość publicystyczna Théophile’a Gautiera i teoria Gesamtkunstwerk Richarda Wagnera. W felietonach Węgierskiej odnaleźć można także refleksy romantycznej teorii komparatystycznej Madame de Staël i klasycystycznego „powrotu do źródeł” (ad fontes).

W poszukiwaniu straconego czasu… i sonat skrzypcowych z czasów Marcela Prousta

Renata Suchowiejko — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Marcel Proust, znawca muzyki i wrażliwy słuchacz, wielbiciel Faurégo, Francka i Wagnera, wykreował w swojej powieści świat dźwiękowy, który można poczuć, usłyszeć i posmakować. Muzyczne komponenty doskonale współgrają z innymi składnikami, niekiedy tworząc tło, innym razem wysuwając się na pierwszy plan. Słynna „mała fraza sonaty Vinteuila” staje się symbolem miłości Swanna, a zarazem jednym z motywów przewodnich całej powieści. Niesie w sobie bogactwo znaczeń, potęguje emocje bohatera, ewokuje atmosferę paryskiego życia muzycznego. Jednocześnie wywołuje pytania: Jakie sonaty były grywane w Paryżu w czasach Prousta? Co mógł usłyszeć pisarz w sali koncertowej i we własnym salonie? Jakie dźwięki pobudziły jego wyobraźnię i złożyły się na obraz idealnej „sonaty Vinteuila”? Artykuł zaprasza w podróż śladami kompozytorów francuskich przełomu XIX i XX wieku, których muzyka inspirowała Marcela Prousta. Czytelnik zachęcany jest do słuchania sonat skrzypcowych wskazanych w tekście. Muzyka Césara Francka i jego uczniów cechuje się emocjonalizmem, zmianami nastrojów, transformacją materiału dźwiękowego i powracaniem do wcześniejszych wątków. Stanowi wartościowy kontekst dla lektury Prousta, zapraszając do zanurzenia się w świat dźwiękowy, jaki go otaczał.

Pauza i cisza jako konstytutywny element kompozycyjny piosenki. Próba analizy

Łukasz Piaskowski — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Podstawową jednostką formotwórczą piosenki jest uporządkowany w sposób rytmiczny szereg dźwięków melicznych, a więc dźwięków pozostających w ruchu uschematyzowanym. Ruch ten skorelowany zostaje ze strukturą rytmiczną tekstu, tworząc w ten sposób zharmonizowany konglomerat współdziałających i współoddziałujących na siebie elementów kompozycji. Ruch melodii i tekstu jest podporządkowany strukturze, której na pierwszy rzut oka nie widać — pauzie i sfunkcjonalizowanej ciszy, a więc „miejscom pustym” piosenki. Są one paradoksalnie najbardziej konstytutywne dla gatunku. Oddziałują one na wielu poziomach i warstwach kompozycji, począwszy od elementarnej klasyfikacji ilościowej, a więc płaszczyźnie instrumentalnej, wokalnej oraz performatywnej, a skończywszy na poszczególnych jakościach poetologicznych i wyrazowych — porządkowaniu ruchu dźwięków, regulowaniu napięć czy swoistemu „cieniowaniu” dzięki umiejętnemu zestawianiu kontrastów. „Miejsca puste” uczestniczą w grze elementów formy na równi z dźwiękami i szmerami.

,,Grechuta z Chopina jest i basta!”. Ślady Chopina we wczesnej lirycznej twórczości Marka Grechuty

Barbara Piotrowska-Rzeźwicka — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

W niniejszym artykule autorka bada wpływ twórczości i stylu Fryderyka Chopina na wczesną twórczość Marka Grechuty na podstawie jego pierwszego albumu koncepcyjnego Marek Grechuta & Anawa z 1970 roku. Autorka twierdzi, że wczesną twórczość Grechuty można nazwać liryczną, popierając swoją tezę przykładami. Zauważa wspólne dla obu twórców cechy, takie jak: poetycki język muzyczny, nawiązania do romantycznych tradycji, motywy polskiej muzyki ludowej, odniesienia do muzyki jazzowej. Omawia konkretne utwory z pierwszej płyty pieśniarza, w których wybrzmiewa wpływ Chopina: Serce, Wesele, W dzikie wino zaplątani, Zadymka, Będziesz moją panią. Odwołując się do ustaleń Wojciecha Majewskiego, omawia reprezentacyjną Grechutowską odmianę walca inspirowaną twórczością Chopina. W nawiązaniu do nazwy ,,poeta czuły” omawia teksty z pierwszej płyty, które zostały opublikowane w dwóch tomikach poetyckich, wskazując widoczne między nimi różnice. Autorka w pracy wykorzystuje analizę literacką oraz analizę muzykologiczną, skupiając się na badaniach music studies oraz piosenkologii.

Powieściowe symfonie roczników siedemdziesiątych

Jan Potkański — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Artykuł analizuje wspólnotę tematów i chwytów w zbiorze powieści polskich pisarzy urodzonych w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku, za zwieńczenie stopniowo kształtującego się nurtu uznając powieść Pulverkopf Edwarda Pasewicza. Porównywane elementy to intersemiotyczne odniesienia do różnych sztuk (zwłaszcza muzyki), często w konwencji powieści o artyście, wielość planów czasowych w fabule, łączących współczesność z tragiczną historią XX wieku, oraz multietniczność i wielojęzyczność świata przedstawionego. Złożoność faktury badanych tekstów pozwala je przyrównać do neoromantycznej symfonii, jak to explicite czyni Pasewicz ze swoim utworem.

„Krajobraz z burzą. Bajka o Pawle Mykietynie” J. Mikołajewskiego w kontekście pejzażu dźwiękowego i surkonwencjonalizmu

Katarzyna Bartos — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

W ostatnich latach na polskim rynku wydawniczym zauważyć można wzrost zainteresowania publikacjami przeznaczonymi dla małych koneserów sztuki, w tym — małych melomanów. Ciekawą propozycją, dzięki której przybliżono w sfabularyzowany sposób życiorysy współczesnych muzyków i muzyczek, jest seria Gama i pasażerowie. Wśród dwunastu ilustrowanych tekstów pojawił się Krajobraz z burzą. Bajka o Pawle Mykietynie J. Mikołajewskiego. Główny bohater utworu — Pawełek — wyrusza w podróż, którą zakłóca burza. Finalnie swoje wrażenia opisuje on w kompozycji zatytułowanej Epifora. Specyficznie prowadzona narracja, refrenicznie powracające zdania lub ich warianty oraz liczne odwołania intertekstualne i intersemiotyczne sugerują, że utwór należy interpretować także w kontekście odwołań do muzyki. Autorka analizuje pejzaż dźwiękowy przedstawiony w tekście oraz rozważa nawiązania do surkonwencjonalizmu, który charakteryzuje się między innymi postmodernistyczną grą ze słuchaczem oraz przetwarzaniem cytatów, konwencji i aluzji.

Trzy listy Jana Czeczota z lat 1844–1845 do Adolfa Kobylińskiego z Cieszewli. Kręgi poszukiwań archiwalnych i materiały dotyczące sylwetek korespondentów z Nowogródczyzny (część druga)

Marian Pacholak — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Celem opracowania jest przedstawienie, nieznanych dotąd szerzej badaniom historycznoliterackim, trzech listów z lat 1844–1845 Jana Czeczota (1796–1847), filomaty, poety, folklorysty i byłego zesłańca, do dalekiego krewnego Adolfa Kobylińskiego (1816–1894) z Cieszewli (powiat nowogródzki, gubernia mińska), światłego i patriotycznego ziemianina oraz kolekcjonera pamiątek historycznych.

Edycja korespondencji, z uwagi na niepełnośćpublikacji źródeł epistolograficznych i zadowalających ustaleńdotyczących biografii Jana Czeczota w tymże okresie, poprzedzona została dwoma, dośćobszernymi tu, rozdziałami, z których pierwszy ustalaćma zakres i zasady badańodnoszących siędo przyszłych poszukiwańarchiwalnych, uzupełniających bardzo skromny jak dotąd zespół listów Jana Czeczota po jego powrocie z zesłania w ojczyste, nowogródzkie strony. Druga część artykułu zbiera i przedstawia, podane przed laty drukiem, materiały dotyczące sylwetek korespondentów z Nowogródczyzny. Ze względu na fragmentarycznośćedycji źródłowych oraz dotychczasowych badańhistorycznoliterackich, częśćta stanowićmoże, jak zakłada autor niniejszego artykułu, przynajmniej kontekst do przyszłych rozważańdotyczących wymienionych postaci oraz geografii literackiej, historycznej i kulturowej tych lat. Po uzyskaniu zaśszerszej bazy epistolograficznej przedłożona praca będzie też przydatna w kolejnych ustaleniach dotyczących życia i twórczości Jana Czeczota, tak aby poszerzaćmogła nasząwiedzęo wiecie wciąż mało znanych nam lat i dawnych bohaterach ziem szlacheckiej Nowogródczyzny.

Julian Stryjkowski jako członek pokolenia „żydowskich komunistów”. Rys biograficzny

Ireneusz Piekarski — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Dotychczasowe publikacje na temat komunistycznego zaangażowania Stryjkowskiego i jego obrachunku z komunizmem opierały się najczęściej na wywiadzie rzece Ocalony na Wschodzie (1991). W znacznej mierze powtarzały one konstatacje i oceny samego pisarza z późnego etapu jego życia. Niniejsze szkicowe obserwacje są próbą wykorzystania nieznanych wcześniej informacji, sięgnięcia do źródeł. Przede wszystkim do niedrukowanych dziennikowych zapisów autora Biegu do Fragalà z lat pięćdziesiątych, ale też do jego prasowych artykułów i listów z tego okresu oraz wzmianek o nim rozsianych w publikacjach innych uczestników życia literackiego (w ich wspomnieniach i diariuszach). Celem dociekań jest ustalenie trybu funkcjonowania pisarza w obrębie partii komunistycznej.

Na wstępie zebrano najważniejsze motywy akcesu Stryjkowskiego do partii stalinowskiej. Następnie pokrótce scharakteryzowano poszczególne etapy jego komunistycznego itinerarium. Wykorzystanie badań archiwalnych na temat Agroidu (przybudówki KPP) oraz najnowszych socjologicznych ustaleń na temat trybów komunistycznych biografii pozwoliło sformułować wniosek o typie międzywojennego habitusu Starka jako komunisty. Został on określony jako „luźny kapepowiec”, a jego międzywojenny sposób funkcjonowania w partii scharakteryzowany jako splot „reorientacji” i „radykalizacji” (przejście od syjonizmu ku komunizmowi). W zakończeniu wskazano na opozycyjną kartę w życiu (i twórczości) pisarza. W zaprezentowanym ujęciu zerwanie Stryjkowskiego z komunizmem jawi się nie tylko jako efekt odwilży, ale też jako rezultat wcześniej postawionej przez niego diagnozy o przegniciu samej idei. A również jego niezgody na antysemickie tendencje w KPZR i partiach bloku wschodniego.

Narracja performatywna w „Czarnym słońcu” Jakuba Żulczyka — metalepsa i syndrom audiowizualny

Monika Sikorska — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Artykuł porusza zagadnienie relacji między literaturą a mediami audiowizualnymi. Została w nim zawarta refleksja na temat tego, że autor Czarnego słońca wykorzystuje elementy poetyki zaczerpnięte z filmów akcji i gier wideo, aby zwiększyć efekt immersji literackiej (zaangażowanie czytelnika w świat przedstawiony). Koncepcja tej książki opiera się na performatywnym oddziaływaniu na czytelnika, który doświadcza tekstu w niemal fizyczny sposób. Autor stosuje również figurę metalepsy, dzięki której udało mu się osiągnąć efekt przełamywania ram literatury — przenikania świata tekstowego na zewnątrz i odwrotnie. Głównym celem tego artykułu było ukazanie plastyczności literatury i jej zdolności do wykorzystywania systemów semiotycznych innych mediów (film, gra wideo). Wykorzystanie metod obrazowania typowych dla sztuk audiowizualnych pozwala literaturze adaptować się do sposobów oddziaływania na czytelników uwikłanych w kulturę obrazów i dźwięków.

Zawsze pomiędzy poza — książki Radosława Nowakowskiego. Komunikat

Tomasz Kalita — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Mickiewicz lingwistyczny

Małgorzata Łoboz — Fri, 15 Nov 2024 00:00:00 +0100

Książka Olafa Krysowskiego Mickiewicz i romantyczna filozofia języka poświęcona została omówieniu rozmaitych koncepcji językoznawczych, które inspirowały Mickiewicza w jego wczesnej twórczości. Autor wykorzystuje twórcze pomysły językoznawcze do interpretacji wybranych utworów literackich poety, wskazuje również ich słowianofilskie uwarunkowania, dowodząc, że funkcje mowy stanowią źródło romantycznego poznania oraz mitolingwistycznego obrazu Słowiańszczyzny.