Praktyka Teoretyczna

Poza Tekst. Realizm a współczesna literatura i jej krytyka

Izabela Poręba, Karol Poręba — Fri, 13 Dec 2024 00:00:00 +0100

Szkic stanowi wstęp do numeru Praktyki Teoretycznej poświęconego realizmowi. Jego tematem są zarówno przyczyny umniejszenia roli realizmu we współczesnym literaturoznawstwie, jak i próby odzyskiwania tej konwencji w literaturze i krytyce w ostatnich latach.

Realizm i postkolonializm

Izabela Poręba — Fri, 13 Dec 2024 00:00:00 +0100

W ciągu ostatnich kilkunastu lat zagadnienie realizmu literackiego – zmarginalizowanego i sprowadzonego do klisz – z trudem, lecz konsekwentnie, toruje sobie drogę do słownika krytyki postkolonialnej. Sama rama polityczno-teoretyczna postkolonializmu, która sprawiła, że realizmem się nie zajmowano bądź traktowano go jako antywzorzec, w dużej mierze wpisana w postmodernistyczne tendencje dekonstrukcyjne i kulturalistyczne, zaczyna być przedmiotem coraz bardziej nasilonej krytyki. W niniejszym artykule opisuję nowo ożywione dyskusje nad realizmem w kontekście trzech zagadnień: roli realistycznej powieści kolonialnej w edukacji kolonii, realistycznych (zwłaszcza od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych XX wieku) powieści postkolonialnych i ich dwuznacznej bądź osłabionej pozycji w kanonie oraz wpływu postmodernistycznej teorii na odrzucenie realizmu. W artykule wskazano, że teoria przesłoniła samą literaturę, kłopotliwą ze względu na swoje mało atrakcyjne realistyczne ambicje, sprowadzając interpretację do aplikowania pewnych utartych, ahistorycznych pojęć. Analizie poddane zostały konsekwencje tej pozycji i jej polityczne znaczenie.

Między Balzakiem a Mannem. Realizm jako strategia apokryficzna w „Balzakianach” Jacka Dehnela oraz „Castorpie” Pawła Huellego

Agnieszka Sokołowska — Fri, 13 Dec 2024 00:00:00 +0100

W artykule przedstawiona została konwencja realistyczna jako jedna ze strategii apokryficznych współczesnej prozy w kontekście teorii powtórzenia Sørena Kierkegaarda oraz koncepcji lęku przed wpływem Harolda Blooma. Autorka zestawia powieść Castorp Pawła Huellego ze zbiorem Balzakiana Jacka Dehnela oraz omawia stanowiska przyjęte w obu utworach względem dzieł kanonicznych, do których się odnoszą: Czarodziejskiej góry Thomasa Manna oraz Komedii ludzkiej Honoré de Balzaca. Analiza ma na celu wskazanie wyznaczników klasycznego modelu prozy realistycznej (takich jak typowość i typizacja bohaterów, narracja i opis, studium społeczeństwa i obyczajowości, ironia) we współczesnych tekstach oraz sposobów ich przetwarzania w literaturze postmodernistycznej, między innymi w kontekście narracji postkolonialnych. Rozważania zostały umieszczone na szerszym tle historycznoliterackim, z uwzględnieniem zjawisk charakterystycznych dla polskiej prozy lat dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych.

Literackie realizmy przełomu wieków. Cz. I: Prolegomena teoretyczne

Jarosław Woźniak — Fri, 13 Dec 2024 00:00:00 +0100

Artykuł stanowi wstęp do cyklu poświęconego realizmom przełomu XX i XXI wieku, dla których punktem odniesienia, poza samą tradycją realistyczną, jest literatura postmodernistyczna oraz epoka późnego kapitalizmu. W tekście autor przygląda się pojęciu realizmu w teorii literatury XX wieku, jego przewartościowaniom spowodowanym zmianami zarówno w polu literatury, jak i nauki oraz techniki – zwłaszcza w okresie modernizmu. Autor koncentruje się przede wszystkim na teoriach rozwiniętych w XX wieku, które w pewien sposób rozszerzają koncepcję realizmu, analizując „impuls realistyczny” z perspektyw etyczno-epistemologicznych, ale też formalnych. Przedstawienie procesu rozluźniania tradycyjnych ram realizmu jest kluczowe, gdyż właśnie ten proces pozwolił na pojawienie się różnych przydawkowo dookreślanych realizmów końca XX wieku (między innymi realizm histeryczny, realizm degeneratywny, mitorealizm, rosyjski nowy realizm), stanowiących często nie tyle nurt literacki, ile krytycznoliteracką etykietę.

Twórcza paranoja w służbie realizmu. O problemie realizmu w twórczości Andrzeja Szpindlera

Barbara Rojek — Fri, 13 Dec 2024 00:00:00 +0100

Artykuł ma na celu namysł nad pojęciem realizmu w sztuce na podstawie tekstów teoretycznych Bertolta Brechta, który niejednokrotnie wskazywał, że dzieło realistyczne, a więc dążące do dostarczenia jak najbardziej trafnego obrazu świata, nie jest wynikiem zastosowania jednej metody, której formalne wprowadzenie zapewni realistyczność. Pytaniu o konkretną technikę powinno więc towarzyszyć pytanie o przyczynę jej użycia. Korzystając dodatkowo z innych marksistowskich tekstów o realizmie (Roger Garaudy, Todd Cronan), staram się wykazać, że brechtowskie szerokie i pozbawione wyznaczników formalnych pojęcie realizmu pozwala pytać o realizm również w dziełach pisarzy posługujących się strategiami awangardowymi, korzystających z technik pozornie wytwarzających rzeczywistość zupełnie nierealną. Zakładam też, że wskazywanie, w jaki sposób autorzy – w tym wypadku Andrzej Szpindler – wykorzystują zniekształcenia rzeczywistości do wyrażenia o niej jakiejś istotnej prawdy i zrozumienia jej głębszych, mniej jawnych struktur, może przyczynić się do poszerzenia współczesnego rozumienia realizmu. Zasadniczą częścią artykułu jest więc interpretacja dwóch powieści Szpindlera: Oko chce bardziej, niż chce tego wątroba! oraz Źrebię puchacza i tabloidu. Stawką tekstu jest po pierwsze wykazanie, że autor jest zainteresowany tworzeniem trafnych przedstawień rzeczywistości i zaprezentowanie na przykładzie jego twórczości, jak wiele środków formalnych może być do tego użytecznych; po drugie zaś dowiedzenie produktywności Brechtowskiego ujęcia realizmu do analizy i oceny dzieł również współczesnych twórców.