Społeczno-kulturowe uwarunkowania palenia papierosów w Polsce w latach 1974–2019

Abstrakt

Za cel artykułu obrano próbę opisania funkcjonowania osób palących papierosy przez pryzmat formalnych i nieformalnych norm definiujących to działanie. Zanalizowany został okres od roku 1974 (gdy ogłoszone zostały pierwsze restrykcje dotyczących palenia) do roku 2019 (czyli do momentu, w którym praktyka ta jest legalna, a mimo to zdaje się być powszechnie uważana za dewiację). W pierwszej części artykułu skoncentrowano się na normach określających „przestrzeń” tego działania, zarówno tę fizyczną, jak i społeczną. W części drugiej podjęto kwestię zmian moralnego statusu palenia. Omówiono tu między innymi treści komunikatów ostrzegawczych zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych, po to, by dowieść, że palaczom sugeruje się również inne problemy, aniżeli wyłącznie brak troski o zdrowie. W części trzeciej opisano „kariery” osób palących papierosy. Pojęcie „kariery” rozumiane jest tutaj jako sekwencja zmian odnoszących się do konsumpcji papierosów przez jednostkę, tudzież jej motywacji i poglądów na tę praktykę (por. Becker, 2009. S. 28). W ostatniej części przyjrzano się temu, w jaki sposób palacze godzą czynność palenia z powszechnie uznawaną normą, jaką jest dbałość o własne ciało i jego kondycję. Podstawą tych rozważań były zarówno dane zastane (akty prawne, ogólnopolskie badania społeczne), jak i dane empiryczne pozyskane od osób palących, zebrane techniką wywiadu swobodnego. Badania jakościowe przeprowadzone zostały na próbie 36 osób, zróżnicowanych pod względem wybranych cech społeczno-demograficznych. Narracje osób palących stanowiły zarówno materiał ilustrujący „kulturę palenia” na przestrzeni ostatnich dekad, jak i źródło danych na temat czynników, które faktycznie kulturę tę kształtują.