Artykuły

Nr 7 (2024)

Ile wrażliwości etycznej potrzebuje socjologia? Przyczynek do krytyki „etyki proceduralnej” w badaniach socjologicznych

Grażyna Romańczuk-Woroniecka
https://orcid.org/0000-0002-8136-3908

Strony: 7-20

PDF

Abstrakt

Artykuł przedstawia proces systematycznego wzrostu zainteresowania etyczną stroną badań socjologicznych, który zachodził równolegle z poszerzaniem się domeny badawczej. Ukształtowana formuła „badań społecznych” o potencjale politycznym i komercyjnym powstała w oderwaniu od etosu akademickiej socjologii. Funkcjonuje jako niezależny obieg komunikacyjny, dla którego opracowywane są zewnętrzne narzędzia kontroli etycznej: kodeksy i komisje etyczne. Zwrotne oddziaływanie badań społecznych na badania socjologiczne na poziomie kształcenia i praktyki badawczej sprawia, że i one zostają poddane nadmiernie rozbudowanej kontroli zewnętrznej, ze szkodą dla ich wkładu w korpus nauki. Możliwym sposobem naprawienia sytuacji jest powoływanie uczelnianych zespołów naukowych, których skład i zadania pozwoliłyby na reintegrację badań z wyjściową dla nich orientacją teoretyczno-metodologiczną socjologii lub na świadomą interdyscyplinarność naukową. W takim środowisku instytucjonalnym imperatyw „unikania krzywdy” objąłby nie tylko badanych i badaczy, ale także dyscyplinę.

Bibliografia

Angrosino, M. (2010). Badania etnograficzne i obserwacyjne. Tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: PWN.

Bińczyk, E. (2012). Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Chomczyński, P. (2006). Wybrane problemy etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta. Przegląd Socjologii Jakościowej 1(II), s. 68–87.

Christians, C.G. (2009). Etyka i polityka w badaniach jakościowych. Tłum. P. Pluciński. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1. Warszawa: PWN, s. 207–244.

Czyżewski, M. (2011). Polskie przekłady literatury humanistycznej i „społeczeństwo wiedzy”. Przegląd Socjologii Jakościowej 2(VII), s. 25–45.

Flick, U. (2011). Jakość w badaniach jakościowych. Tłum. P. Tomanek. Warszawa: PWN.

Frankfort-Nachmias, C., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Tłum. E. Hormowska. Poznań: Zysk i S-ka.

Gibbs, G. (2011). Analizowanie danych jakościowych. Tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: PWN.

Goćkowski, J. (2009). Traktat o inżynierii polityki. Studium historycznej socjologii wiedzy o technologii społecznej. Pułtusk: Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora.

Golczyńska-Grondas, A. (2022). The “Poor” in Biographical Sociology Classics – “The Others” or “People Just Like Us”? Polish Sociological Review 3(219), p. 385–406.

Hitlin, S., Vaisey, S. (2010). Back to the Future. Reviving the Sociology of Morality. W: S. Hitlin, S. Vaisey (ed.), Handbook of the Sociology of Morality. New York: Springer, p. 3–14.

Holstein, J.A., Gubrium, J.F. (1998). Phenomenology, Ethnometodology, and Interpretive Practice. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), Strategies of Qualitative Inquiry. Thousand Oaks: Sage, p. 137–157.

Jakubczak, F. (1976). Władysław Wiśniewski i jego rodzina. Tłum. S. Helsztyński. W: W.I. Thomas, F. Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 3: Pamiętnik imigranta. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, s. 314–321.

Kinchloe, J.L., McLaren, P.L. (1998). Rethinking Critical Theory and Qualitative Research. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), The Landscape of Qualitative Research. Theories and Issues. Thousand Oaks: Sage, p. 260–299.

Kvale, S. (2010). Prowadzenie wywiadów. Tłum. A. Dziuban. Warszawa: PWN.

Luhmann, N. (2007). Systemy społeczne. Zarys teorii ogólnej. Tłum. M. Kaczmarczyk. Kraków: NOMOS.

Olesen, V. (1998). Feminism and Models of Qualitatice Research. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), The Landscape of Qualitative Research. Theories and Issues. Thousand Oaks: Sage, p. 300–332.

Palęcka, A. (2021). „Spokojnie, jestem grzeczny”. Molestowanie seksualne jako strategia uczestników badania. Przegląd Socjologii Jakościowej 17(2), s. 44–60.

Punch, M. (1998). Politics and Ethics in Qualitative Research. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), The Landscape of Qualitative Research. Theories and Issues. Thousand Oaks: Sage, p. 156–184.

Readings, B. (2017). Uniwersytet w ruinie. Tłum. S. Stecko. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.

Reason, P. (1998). Three Approaches to Participative Inguiry. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), Strategies of Qualitative Inquiry. Thousand Oaks–London–New Delhi: Sage, p. 261–291.

Schütz, A. (1979). Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. Tłum. D. Lachowska. Studia Filozoficzne 6(163), s. 22–54.

Schwandt, T.A. (1998). Constructivist, Interpretivist Approaches to Human Inquiry. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (ed.), The Landscape of Qualitative Research. Theories and Issues. Thousand Oaks: Sage, p. 221–259.

Smith, L.T. (2009). Badania tubylców w erze niepewności. Tłum. P. Binder. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1. Warszawa: PWN, s. 137–166.

Surmiak, A. (2022a). Etyka badań jakościowych w praktyce. Analiza doświadczeń badaczy w badaniach z osobami podatnymi na zranienie. Warszawa: SCHOLAR.

Surmiak, A. (2022b). Problemy etyczne niejawnej obserwacji uczestniczącej. Perspektywa antropologów społeczno-kulturowych i socjologów. Przegląd Socjologii Jakościowej 18(2), s. 54–71.

Ślęzak, I. (2020), Etyka w „niezbędniku badacza”. Kwestie etyczne w podręcznikach metod badań jakościowych. Przegląd Socjologiczny 69(3), s. 11–36.

Thomas, W.I., Znaniecki, F. (1976). Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 3: Pamiętnik imigranta. Tłum. S. Helsztyński. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Wasielewski, K., Antonowicz, D. (2021). Proces boloński a socjalizacja studentów do akademickich wspólnot plemiennych. Analiza wzorów mobilności pomiędzy I i II stopniem kształcenia. Studia Socjologiczne 2(241), s. 147–175.

Woroniecka, G. (2014). Kodeks etyczny w socjologii – wybrane problemy. W: M. Fuszara, W. Pawlik (red.), Idee, historia, społeczeństwo. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin Profesora Marcina Króla. Warszawa: WUW, s. 240–254.

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.