Hierarchia funkcji i celów obowiązku naprawienia szkody w polskim oraz niemieckim prawie karnym

Abstrakt

Celem niniejszej publikacji jest ustalenie i określenie hierarchii funkcji, które spełnia na gruncie aktualnego stanu prawnego karnoprawny obowiązek naprawienia szkody, i jakie czynniki mają na to wpływ w różnych przypadkach (konfiguracjach) jego zastosowania. Zaprezentowany został również przy tym pokrótce aspekt prawnoporównawczy, to jest próba określenia, jakie jest miejsce i rola naprawienia szkody w niemieckim prawie karnym. Przeobrażenie tej instytucji w wyniku nowelizacji z 2015 roku w środek kompensacyjny spowodowało, że dyskusja na temat pełnionych przez nią funkcji oraz jej charakteru prawnego nabrała nowego wymiaru i znaczenia. Ponadto nadal może być ona orzekana jako warunek probacyjny. Ogólnie rzecz ujmując, można stwierdzić, że instytucja ta nadal realizuje przede wszystkim dwie główne funkcje, które można określić jako penalną (to jest poprzez zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości oraz
oddziaływanie wychowawcze i karzące zarówno na sprawcę, jak i na społeczeństwo) oraz kompensacyjną (to jest zrekompensowanie strat i krzywd wyrządzonych przestępstwem). Pierwszoplanową rolę odgrywa obecnie jej funkcja kompensacyjna, natomiast funkcja penalna, choć doniosła, wydaje się znajdować na drugim planie. Nieco mocniej funkcja penalna jest zaakcentowana w przypadku zastosowania obowiązku naprawienia szkody w charakterze warunku probacyjnego. Instytucja ta nadal ma zatem charakter mieszany, czyli kompensacyjno-resocjalizacyjny. Nie jest instytucją „czysto” cywilistyczną, pierwiastek cywilny i karny wzajemnie się w niej przenikają i uzupełniają. Ponadto realizuje ona jeszcze inne cele. Natomiast ostateczna hierarchia realizowanych przez nią funkcji zależy tak naprawdę od okoliczności konkretnego przypadku oraz od tego, w jakiej formie zostanie zastosowana przez sąd. Z kolei niemieccy przedstawiciele doktryny prawa karnego są w zasadzie zgodni co do tego, że kompensacja nie może stanowić samodzielnego celu w prawie karnym, bowiem powinna być ona z nim odpowiednio zintegrowana.