Видання літературно-художніх творів українських письменниць у Галичині 1900–1914 рр.
Abstrakt
Publikacje dzieł literackich pisarek ukraińskich w Galicji w latach 1900–1914
Kobiety jako działaczki, a w szczególności jako pisarki, zaczęły mówić o swoich równych z mężczyznami prawach pod koniec ХІХ w. Do tego czasu pisane przez nie teksty najczęściej uzupełniały książki dla dzieci, pamiętniki, lirykę albumową, co powodowało, że ich wkład w rozwój literatury narodowej był niewielki. Naszym zdaniem „kobieca literatura” jako fenomen twórczy zaczęła kształtować się dawno, jeszcze wczasach przednowoczesnych, jednak wyrazistości i popularności nabrała dopiero wczasach modernizmu inie straciła tego do dziś. W latach 1900–1914 opublikowane zostały utwory Marka Wowczka właśc. Marii Ołeksandriwny Wilińskiej, Marii Grinczenko, Olgi Kobylańskiej, Eugenii Jaroszyńskiej, Klaudii Aleksowicz, Konstantiny Malickiej, Marii Perfeckiej i in. — łącznie było to ponad 50 tekstów.
Szczególnie interesująca jest druga połowa ХІХ–pocz. ХХ w. Analiza kultury książki tego okresu pozwala na opis kształtowania się nowego statusu piszących kobiet, ich możliwości wydawniczych, a także umożliwia ocenę cech artystycznych i literackich publikacji kobiecych oraz ujawniających się wnich różnych procesów intelektualnych.
Zgadzając się na publikowanie w wydawnictwach ciągłych utworów ukraińskich pisarek z terenu Glaicji i nie tylko, Wydawnictwo Ludowe, Ukraińsko-Ruski Związek Wydawniczy, „Galicyjska Nakładnia” kierowana przez Jakuba Orensztajna, Stowarzyszenie imienia Mychajła Kaczkowskiego, „Proswita” i inne firmy wydawnicze nie mogły tekstów kobiecych zaprezentować w sposób edytorsko atrakcyjny. Wynikało to przede wszystkim z publikacji w seriach, które miały ustaloną szatę graficzną. Na początku ХХ w. projekty okładki, tytułu i samego tekstu były dość oszczędne. Jednak mimo wszystko wprowadzenie do serii utworów początkujących pisarek pomogało zdobyć im popularność, bo serie były już znane czytelnikom. Publikowanie tekstów kobiet autorek nie wpływało na zmniejszenie nakładu, przeciwnie — zwiększało zainteresowanie tymi wydawnictwami. Drukowanie tekstów kobiecych w znanych seriach wydawniczych, które redagowali Iwan Franko, Michail Refec i inni przedstawiciele stowarzyszeń ukraińskich, dowodziło, że kobieta pisarka dorównuje mężczyznom, a jej teksty w seriach były zamieszczane równocześnie z tworzonymi przez pisarzy.
Teksty kobiet świadczyły o tym, że żyły one swoimi tematami i ideami, które czasem krzyżowały się z męskimi na historycznej, wojskowej, bytowej czy romantycznej płaszczyźnie. Nasycenie tekstów kobiecych tymi ideami przyczyniło się do ich popularności.
Zewnętrzna szata graficzna literatury kobiecej w dużej mierze nawiązywała do występujących w tej ofercie wydawniczej publikacji poznawczych czy edukacyjnych, w których prawie nie stosowano środków artystycznej refleksji dotyczącej rzeczywistości. Prostota lub minimalizm ilustracji na okładce iw tytule powodowały również brak takich elementów wewnątrz poszczególnych zeszytów. Minimalizm graficzny wynikał z chęci zagwarantowania niskiej ceny. Zaproponowanie czytelnikowi taniej książki mogło bowiem pobudzić mieszkańców Galicji do czytania i samokształcenia.
Publications of literary works of female Ukrainian writers in Galicia in 1900–1914
Women as activists, especially as writers, began to talk about their rights as equal to men’s rights in the late 19th century. Before that their writings were mostly supplements to books for children, memoirs, albums of lyrical pieces, afact that limited their contribution to the development of national literature. In our view, “women’s literature” as acreative phenomenon began to take shape a long time ago, in the pre-modern period, but it did not become vivid and popular until the modernist period; it has not lost this vitality and popularity to this day. Works published in 1900–1914 were those of Marek Wowczak pen name of Maria Oleksandrivna Wilinska, Maria Grinchenko, Olga Kobylanska, Eugenia Jaroszynska, Klaudia Aleksovych, Konstantina Malicka, Maria Perfecka and others. In total over 50 works were published.
Particularly interesting is the period between the mid-19th century and early 20th century. An analysis of book culture of the period makes it possible to describe the emergence of anew status of female writers and their publishing possibilities, and to assess the artistic and literary qualities of works by female authors as well as the various intellectual processes being revealed in them.
As they agreed to publish works by Ukrainian female writers from Galicia and other regions, the People’s Publishing Company, the Ukrainian-Ruthenian Publishing Union, the Galician Publishing Company headed by Yakov Orenshtаin, the Mikhail Kaczkowski Society, Prisvita and other publishing companies could not publish female texts in attractive editorial layouts. This stemmed primarily from the fact that the works were published as part of series which had pre-defined layouts. In the early 20th century, cover, title and text designs were rather pared-down. Still, the introduction of works by novice female writers into the series helped them win popularity, because the series were already well-known to readers. The publication of texts by female authors by no means reduced the circulation; on the contrary – it boosted people’s interest in these publications. The fact that texts by female writers were included in well-known publishing series edited by Ivan Franko, Mikhail Refec and other representatives of Ukrainian associations suggested that female writers were equal to men; their texts were published alongside those written by male writers.
Women’s writings suggested that women had their own topics and ideas, which sometimes overlapped with those of men in the historical, military, social or romantic perspective. The fact that female works were imbued with these ideas contributed to their popularity.
The graphic layout of women’s literature referred to alarge extent to epistemological or educational publications offered in the series, publications in which means of artistic reflection on reality were hardly ever used. The simplicity or minimalism of illustrations on the cover and in the title meant that there were no such elements inside the various volumes either. Graphic minimalism stemmed from adesire to guarantee alow price. Offering readers inexpensive books may have encouraged people in Galicia to read and engage in self-education.
