Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Rozprawy — analizy — studia przypadków

Tom 12 (2020): Fascinatio studiorum linguarum

Paternoster, czyli Inwektywa z paradygmatu

  • Jan A. Choroszy
DOI
https://doi.org/10.19195/2083-5345.12.29
Przesłane
24 czerwca 2021
Opublikowane
24-06-2021

Abstrakt

Wiersz Apostrofa (na czas stanu wojennego) Kazimierza Wójtowicza został opublikowany w Wiedniu w 1982 roku w tomiku Odpisy nadziei. Twórca jest zakonnikiem (zmartwychwstańcem) i poetą o sporym dorobku, zauważonym w nurcie tak zwanej poezji kapłańskiej (Krzysztof Dybciak, Bożena Chrząstowska), lecz wykraczającym poza jej cechy stylowe przez związek z poezją lingwistyczną i poetyką Nowej Fali. Autor artykułu podejmuje próbę rozpoznania fenomenu tekstu, który należy do literatury stanu wojennego, a poeta, wyrażając politycznie i moralnie motywowane napomnienie adresowane do generała Jaruzelskiego, wykorzystuje wzorzec Pater noster — najważniejszej modlitwy chrześcijan.
Podstawą strategii zrealizowanej w Apostrofie są: przesunięcie znaczeń („Ojczymie nasz” w roli inwektywy), odwołanie do języka wartości, użycie kilku figur retorycznych (w tym figury myśli oraz aversio), a także odniesienie do Modlitwy Pańskiej, przybierające postać reaktywacji odrębnego gatunku literackiego (pacierza) w jego odmianie poważnej i napominającej (paternoster). W takim ujęciu tekst Ojcze nasz nie może być traktowany jako przedmiot okolicznościowej intertekstualnej stylizacji (parodii, trawestacji czy burleski), matryca pamfletu albo paszkwilu, lecz paradygmat źródłowy („kulturowy model zachowania”; pojęcie Victora Turnera) wyznaczający wierszowi Wójtowicza uniwersalny horyzont etyczny.