Problem „pro rata parte” na gruncie prawa karnego

Abstrakt

Szczególnie istotnym zagadnieniem w sytuacji orzekania przez sądy w toku procesu karnego o naprawieniu szkody wyrządzonej wspólnie przez kilka osób jest kwestia ustalenia zakresu, w jakim każda z nich będzie zobowiązana do jej zrekompensowania. Kodeks karny nie zawiera przepisów jednoznacznie regulujących tę materię. Problem ten może się pojawiać zarówno w przypadku nakładania obowiązku naprawienia szkody jako warunku probacyjnego i jako środka kompensacyjnego. Dotyczy nie tylko współsprawstwa, lecz także podżegania, pomocnictwa, sprawstwa kierowniczego czy nawet polecającego. W orzecznictwie i doktrynie proponuje się jego rozstrzygnięcie przez: orzeczenie wobec współsprawców obowiązku solidarnego naprawienia szkody; zobowiązanie każdego z nich do naprawienia szkody w całości; zobowiązanie ich w częściach równych lub pro rata parte; lub — w zależności od konkretnej sytuacji — odszkodowanie solidarne lub pro rata parte. Każde z tych rozwiązań znalazło zarówno swoich zwolenników, jak i oponentów, pojawiały się też stanowiska preferujące wariant pośredni. W niniejszej publikacji szczególna uwaga została poświęcona konstrukcji pro rata parte, bowiem na gruncie aktualnego stanu prawnego wydaje się ona rozwiązaniem najbardziej racjonalnym i sprawiedliwym. Natomiast w sytuacji niemożności dokonania przez sąd ustaleń dotyczących udziału poszczególnych sprawców w wyrządzonej szkodzie, bardziej uzasadnione może być orzeczenie takiego obowiązku w częściach równych. Zadaniem sądu jest ocena, jaki sposób naprawiania szkody jest najbardziej słuszny i wskazany w danych okolicznościach. Należy bowiem stwierdzić, że każda występująca w praktyce procesowej sprawa jest inna. Z tego też powodu sądy muszą mieć zawsze in cocnreto na uwadze różnorodne okoliczności odnoszące się co do wymiaru kary. Powinny też zadbać odpowiednio o to, aby szkoda wyrządzona pokrzywdzonemu została zrekompensowana w jak najpełniejszym zakresie.