Магдебурзьке право в Україні

Abstrakt

Magdeburg Law in Ukraine

Magdeburg Law began to spread to Ukrainian lands along with the German colonists at the end of the XIII century and at the beginning of the XIV century. The last Galicia-Volyn ruler granted the city of Syanok Magdeburg Law in 1339. According to the Ukrainian, Polish and German researchers, Lviv, Volodymyr, Peremyshil and other cities obtained Magdeburg Law in the period of the Rus Kingdom. In 1356 Magdeburg Law was given to the city of Lviv. In the opinion of the German researcher R. Lieberwrit, the city of Lviv was granted the Magdeburg-Wroclaw systematic law 1261–1295. Magdeburg Law was granted to other cities of Galicia. Austrian researcher R. Candelle wrote that in Galicia more than 400 cities and villages had Magdeburg law.
On the Ukrainian lands, that were included in the Grand Duchy of Lithuania, Magdeburg Law began to spread somewhat later and not so fast. In 1374 Magdeburg Law was given to the city of Kyamnets-Podilskyand others: to the capital of Ukraine-Kyiv in 1498, to Korsun in 1585, to BilaTserkva in 1615. In the left-bank Ukraine, Magdeburg law began to be extended at the end of the XVI century. In 1585 it was given to the city of Pereyaslav and others Starodub 1620, Chernihiv 1623, Nizhyn 1627 and others.
The Galician Magdeburg Law was functioning until 1786, when Austria expanded its own self-government. On the Ukrainian lands, which were included in Russian Empire, Magdeburg law existed until 1831 and in Kyiv until December 1834.
All Ukrainian cities, that owned Magdeburg Law, Ukrainian researchers, including A. Yakovlev, were divided into three groups. The first group consisted of the cities with the so-called full Magdeburg Law Lviv, Kamyanets-Podilsky, Kyiv where two boards were active: the first one – advisers and burmisters, who mostly performed administrative functions, andviit mayors who performed court functions. The second one was the cities with incomplete Magdeburg law, where a joint board operated with the participation of the burgomaster, advisers, viit mayor, members of the court board «lava» court, who served administrative and judicial functions.
The third group consisted of private-ownership cities, which had their own authorities of local self-government, but were under the control of the owners of cities. In addition to Magdeburg Law, its varieties – the Hellenic and Schröder lawoperated in Ukraine.In the Hetman state Magdeburg law along with the Lithuanian status of 1588 and normative legal acts of Ukrainian government became one of the main sources of codification of Ukrainian law in the eighteenth and early nineteenth centuries. In particular «The Process of Short Orders» 1734, «The rights under which the Malorossiysky people» 1743, «Trial and punishment of Malorossiyskyrights» 1750–1758, «Extract of Malorossiysky Rights» 1767, «Collection of Malorossiysky Rights» 1807, etc.
Ukrainian lands were under various models Magdeburg Law. The first model functioned in Western Ukrainian lands, where it began to spread to the Galician-Volyn state and was carried out through the German colonists. Here, the city leaders were burmisters, who were subsequently elected from among advisers. Another model operating in the city of Kyiv and other Ukrainian cities, that still were a part of the Grand Duchy of Lithuania, and later the Commonwealth. The city leaders were mayors, who serve administrative and judicial functions. The third model of municipal self-government functioned in the cities of the Hetmanate 1648-1764, where the Cossack administration was influenced by the activities of local self-government athorities. Here, along with Magdeburg law were used the Lithuanian Statute 1588, the customary law and regulations of the Hetmanate. Magdeburg law in the Hetmanate was a national law, because it was used in the activity of cities, in national courts and in the codification of Ukrainian law. In addition to the German sources of law, in Ukraine the works of the Polish researchers of the Magdeburg Law were widely used: Bartholomiy Groitsky, Mykola Yasker, Pavel Shcherbich, etc.
Magdeburg law was in force on Ukrainian lands for more than 500 years and influenced the formation of the European sense of justice among Ukrainians and became a part of the Ukrainian sense of justice.
The Magdeburg Law served the formation of the Ukrainian philistinism as a social state, which enabled to protect the interests of the townspeople before the state authorities, magnates and gentry.
Almost all Ukrainian cities that were a part of the Polish Kingdom, the Grand Duchy of Lithuania and the Commonwealth, had Magdeburg law. Magdeburg law was also owned by all big cities of the Hetmanate.
Using Magdeburg Law, Ukraine was in the same legal and cultural space with other European countries that used the same law.

Prawo Magdeburskie na Ukrainie

Prawo magdeburskie przynieśli na ziemie ukraińskie koloniści niemieccy pod koniec XIII w. W 1339 r. ostatni władca halicko-wołyński lokował na prawie magdeburskim miasto Sanek. W okresie Królestwa Ruskiego na prawie magdeburskim lokowano Lwów, Włodzimierz, Przemyśl oraz inne miasta. W 1356 r. na prawie magdeburskim lokowano miasto Lwów. Według niemieckiego badacza R. Liberwirta we Lwowie wprowadzono magdebursko-wrocławskie systematyzowane prawo ławnicze z lat 1261–1295.
Na wchodzących w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego ziemiach ukraińskich prawo magdeburskie zaczęto stosować nieco później i powoli. W 1734 r. prawo magdeburskie otrzymał Kamieniec Podolski, w 1498 r. – stolica Ukrainy – Kijów, w 1585 r. – Korsuń, w 1615 r. – Biała Cerkiew i inne. Na lewobrzeżnej Ukrainie prawo magdeburskie
zaczęto wprowadzać pod koniec XVI w. W 1585 r. otrzymało go miasto Perejasław, w 1620 r. – Starodub, w 1623 r. – Czernichów, w 1627 r. – Niżyn i inne.
W Galicji prawo magdeburskie funkcjonowało do 1786 r., kiedy to Austria zaczęła wprowadzać tutaj własny samorząd miejski. Na należących do Imperium Rosyjskiego ziemiach ukraińskich prawo magdeburskie istniało do 1831 r., a w Kijowie – do grudnia 1834 r.
Badacze ukraińscy, innym. in. A. Jakowliw, dzielą wszystkie posiadające prawo magdeburskie miasta Ukrainy na trzy grupy. Do pierwszej należą miasta z tzw. pełnym prawem magdeburskim Lwów, Kamieniec Podolskii, Kijów, w których władzę sprawowały dwie rady: 1 rada miejska z burmistrzem pełniąca funkcje administracyjne oraz 2 ława miejska z wójtem pełniąca funkcje sądownicze. Do drugiej zaliczano miasta z niepełnym prawem magdeburskim, w których władzę sprawowała jedna rada z udziałem burmistrza, radnych i ławników, pełniąca funkcje administracyjne i sądownicze.
Do trzeciej grupy miast zaliczano miasta posiadające własne organy samorządu miejskiego, ale znajdujące się pod kontrolą właścicieli tych miast. Oprócz prawa magdeburskiego na Ukrainie istniała jego odmiana – prawo chełmińskie.
Na ziemiach ukraińskich obowiązywały różne modele prawa magdeburskiego. Pierwszy model funkcjonował na ziemiach zachodnioukraińskich, dokąd zostało ono przyniesione przez niemieckich kolonistów jeszcze w czasach państwa halickowołyńskiego. Tutaj na czele miast stali wybierani po kolei z grona radnych burmistrzowie. Inny model działał w Kijowie i innych znajdujących się w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego, a później Rzeczypospolitej miastach. Tutaj na czele stali mający funkcje administracyjne i sądownicze wójtowie. Trzeci model samorządu miejskiego obowiązywał w miastach Hetmańszczyzny 1648–1764, gdzie wpływ na działalność organów samorządu lokalnego wywierała administracja kozacka. Tutaj wraz z prawem magdeburskim wykorzystywano Statut Litewski z 1588 r., prawo zwyczajowe oraz akty prawne Hetmańszczyzny. Prawo magdeburskie na Hetmańszczyźnie było prawem ogólnopaństwowym, bo wykorzystywano je w działalności miast, w sądach ogólnopaństwowych i kodyfikacji prawa ukraińskiego. Oprócz niemieckich źródeł prawa na Ukrainie szeroko wykorzystywano dorobek polskich badaczy prawa magdeburskiego: Bartłomieja Groickiego, Mikołaja Jaskera, Pawła Szczerbicza i in.
Prawo magdeburskie obwiązywało na ziemiach ukraińskich ponad 500 lat i wywierało wpływ na kształtowanie się wśród Ukraińców europejskiej prawnej tożsamości, stając się częścią tożsamości ukraińskiej. Prawo magdeburskie wspomagało kształtowanie się mieszczan ukraińskich jako stanu społecznego, pozwalając im bronić własnych interesów przed organami władzy państwowej, magnatami i szlachtą.
Prawie wszystkie znajdujące się w składzie Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej miasta ukraińskie były lokowane na prawie magdeburskim. Na tym prawie lokowano także wszystkie duże miasta Hetmańszczyzny. Korzystając z prawa magdeburskiego, Ukraina znajdowała się w jednej prawnej i kulturalnej przestrzeni z innymi państwami europejskimi.