Artykuły

Tom 29 (2023)

Dlaczego warto badać heraldykę w literaturze fantasy (i jak wykorzystać do tego warsztat przekładoznawczy)?

Strony: 39-61

PDF

Abstrakt

Many fantasy works utilize heraldic motifs: not only individual coats of arms and their bearers, but also the seeds of heraldic systems and elements of the language of blazoning. They usually imitate the heraldry of medieval and modern Europe, but radically simplify it, eliminating even such basic rules as a limited number of tinctures and the principle of alternation. The analysis of seven fantasy cycles set in the realities stylized on the Middle Ages (The Once and Future King, the legendarium of J.R.R. Tolkien, Lyonesse, Discworld, Memory, Sorrow and Thorn, The Wheel of Time, A Song of Ice and Fire) shows that the basic functions of heraldic motifs in these works are the axiological determination of the presented world and social commentary. A significant reduction or extension of the number of people entitled to wear a coat of arms may serve to represent a relatively egalitarian society; extensive heraldic systems with elements of correct blazoning most often have a satirical function. Heraldic elements are very often particularly difficult for translators. The reasons for these difficulties include: the lack of a single coherent Polish blazoning language, the incompatibility of Polish and English heraldry and untranslatable heraldic terminology. Omitting or syntagmatic translation of English blazoning can lead to distortion of the text, introduction of inconsistencies, obliteration of satirical commentary or references to the real world. With several examples, I demonstrate how translation errors in passages containing heraldic motifs (or situations in which it is impossible to find an exact equivalent) cause the picture of the world presented in translation to differ from the original text.

Bibliografia

Anderson P., Three Hearts and Three Lions, Doubleday & Com., New York 1961.

Anderson P., Trzy serca i trzy lwy, przeł. D.J. Toruń, Zysk i S-ka, Poznań 1995.

Jordan R., The Eye of the World, Orbit, London 1991.

Jordan R., The Great Hunt, Orbit, London 1992.

Jordan R., Oko świata, przeł. K. Karłowska, Zysk i S-ka, Poznań 2019.

Jordan R., Wielkie polowanie, przeł. K. Karłowska, Zysk i S-ka, Poznań 2002.

Martin G.R.R., A Clash of Kings, Harper Voyager, London 2011.

Martin G.R.R., Feast for Crows, Harper Voyager, London 2011.

Martin G.R.R., Game of Thrones, Harper Voyager, London 2012.

Martin G.R.R., Nawałnica mieczy. Stal i śnieg, przeł. M. Jakuszewski, Zysk i S-ka, Poznań 2012.

Martin G.R.R., Starcie królów, przeł. M. Jakuszewski, Zysk i S-ka, Poznań 2011.

Martin G.R.R., A Storm of Swords: Steel and Snow, Harper Voyager, London 2011.

Martin G.R.R., Uczta dla wron. Sieć spisków, przeł. M. Jakuszewski, Zysk i S-ka, Poznań 2006.

Pratchett T., Na glinianych nogach, przeł. P. Cholewa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2012.

Pratchett T., Briggs S., Turtle Recalled: The Discworld Companion... so far, Harper, New York-London 2015.

Pratchett T., Briggs S., Żółw przypomniany. Przewodnik po Świecie Dysku uaktualniony aż do „Niucha”, przeł. P. Cholewa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013.

Vance J. Madouc, przeł. A. Dłużak, Rebis, Poznań 1995.

Vance J., Madouc, Underwood-Miller, Novato 1989.

Vance J., Suldrun’s Garden, Berkeley Books, New York 1983.

White T.H., Miecz dla króla, przeł. J. Kozak, Solaris, Stawiguda 2008.

White T.H., Once and Future King, Ace Books, New York 1987.

White T.H., Rycerz spod ciemnej gwiazdy, przeł. J. Kozak, Solaris, Stawiguda 2008.

White T.H., Wiedźma z lasu, przeł. J. Kozak, Solaris, Stawiguda 2008.

Boos E. de, Dictionnaire du blazon, Le Léopard d’Or, Paris 2001.

Boutell S., Boutell’s Heraldry Revisited, Frederick Warne & Co. Ltd., London-New York 1950.

Brault G.J., Early Blason: Heraldic Terminology in the Twelfth and Thirteenth Centuries, with Special Reference to Arthurian Literature, Clarendon Press, London 1972.

Brooke-Little J., An Heraldic Alphabet, Arco Publishing, Inc., New York 1975.

Friar S., A Dictionary of Heraldry, Harmony Books, New York 1997.

Gemra A., „Spojrzeć z innej perspektywy”. Świat Dysku Terry’ego Pratchetta i wybrane problemy współczesności, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2019.

Gradowski M., Żygulski Z., Słownik uzbrojenia historycznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Hardy M., The Shields That Guard the Realms of Men: Heraldry in Game of Thrones, „Genealogy” 2, 2018, nr 4, art. 48, https://doi.org/10.3390/genealogy2040048.

Heim B., Or and Argent, Van Duren, Gerrards Cross 1994.

Heraldik — Bildende Kunst — Literatur. Heraldique — Arts plastiques — Litterature. Heraldry — Arts — Literature, red. G. Scheibelreiter, Académie internationale d’héraldique, Wien 2002.

Heymowski A., Mały słownik heraldyczny, czyli blazonowanie po polsku, „Materiały do Biografii, Genealogii i Heraldyki Polskiej”, red. S. Kuczyński et al., t. 1, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2005.

House J., Translation. The Basics, Routledge, London-New York 2018.

Hriban C., The Eye and the Tree: The Semantics of Middle-Earth Heraldry, „Hither Shore” 8, 2001, s. 198–211.

Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie, Pax, Warszawa 2002.

Krzyżanowski S., Słownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych, Drukarnia Wincentego Kirchmayera, Kraków 1870.

Majkowski T., W cieniu białego drzewa. Powieść fantasy w XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

McGregor J., Tolkien’s Devices: The Heraldry of Middle-Earth, „Mythlore” 32, 2013, nr 1, s. 95–111.

Nason A., Heralds and Heraldry in Ben Jonson’s Plays, Masques and Entertainments, University Heights, New York 1907.

O’Shea M., James Joyce & Heraldry, State University of New York Press, New York 1986.

Ostrowski J., Księga herbowa rodów polskich, z. 7, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1899.

Pastoureau M., Armorial des chevaliers de la table Ronde. Etude sur l’héraldique imaginaire à la fin du Moyen Age, Le Léopard d’Or, Paris 2006.

Pastoureau M., Figures et couleurs péjoratives en héraldique médiévale, [w:] XV Congreso Internacional de las Ciencias Genealogica y Heraldica [Comunicaciones al], Madrid, 19–25 sep- tembre 1982, t. 3, Instituto Salazar y Castro, Madrid 1983, s. 293–309.

Purdy M.R., Symbols of Immortality: A Comparison of European and Elvish Heraldry, „Mythlore” 9, 1981, nr 1, s. 19–36.

Puttock A.G., A Dictionary of Heraldry and Related Subjects, Arco Publishing, Inc., New York 1985.

Robertson F., Hyperobtrusive Signs: Heraldry in Nineteenth-Century British and American Fiction, [w:] The Display of Heraldry: The Heraldic Imagination in Arts and Cultures, red. F. Robert- son, P. Linchfield, The Heraldry Society, London 2019, s. 176–190.

Rothery G.C., The Heraldry of Shakespeare: A Commentary with Annotations, The Morland Press, London 1930.

Scott-Giles Ch., Shakespeare’s Heraldry, E.P. Dutton and Co. Inc., New York 1950.

Sutter R., Im Frühling der Heraldik, [w:] Genealogica & Heraldica: Origin and Evolution. Proceedings of the XXXII International Congress of Genealogical and Heraldical Sciences. Glasgow, 10–13 August 2016, red. J. Floyd, Académie internationale d’héraldique, Edinburgh 2021, s. 339–362.

Szymański J., Herbarz rycerstwa polskiego XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.

Tatlock J.S., The Dragons of Wessex and Wales, „Speculum” 8, 1933, nr 2, s. 223–235.

Tiller K., The Rise of Sir Gareth and Hermeneutics of Heraldry, „Arthuriana” 17, 2007, nr 3, s. 74–91.

Wappenbilderordnung, red. J. Arndt, W. Seeger, t. 1–2, Bauer & Raspe, Neustadt an der Aisch 1996.

Webster’s Third New International Dictionary of the English Language Unabridged, t. 3. S–Z, Merriam-Webster, Inc., Chicago 1981.

Znamierowski A., Herbarz rodowy. Kompendium, Świat Książki, Warszawa 2004.

Znamierowski A., Wielka księga heraldyki, Świat Książki, Warszawa 2008.

Żurek A., Motywy heraldyczne w legendarium J.R.R. Tolkiena, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 20 (31), 2020, s. 139–174.

Żurek A., Restoration of Form, Reform of Matter: Heraldry in Late Prose Romances by William Morris, [w:] Genealogica & Heraldica XXXV: Reformation, Revolution, Restauration. Proceedings of the XXXV International Congress of Genealogical and Heraldical Sciences, The Heraldry Society, London 2023, s. 25–37.

Badge, Noun, Oxford English Dictionary Online, 2022, https://www.oed.com/dictionary/badge_n?tab=factsheet#30126164.

HERO — Ontology of Heraldry, https://dev.finto.fi/hero/fi/.

Manchet, Noun, Oxford English Dictionary Online, 2022, https://www.oed.com/dictionary/manchet_n?tab=factsheet#38375128.

Rampant, Adjective & Noun, Oxford English Dictionary Online, 2022, https://www.oed.com/dictionary/rampant_adj?tab=factsheet#27036634.

Sigil, Noun, Oxford English Dictionary Online, 2022, https://www.oed.com/dictionary/sigil_n?tab=factsheet#22809832.

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.