Artykuły
https://orcid.org/0000-0001-8691-7685
In recent years Polish literature and popular culture have been increasingly populated by witches. Many authors use the historical, folk image of an ambivalent pagan witch as basis for creating their characters. Other notable sources are fairy tales, feminism (after all the myth of the witch was popularized by second-wave feminism) and neopaganism (women as priestesses of nature). As a result of these various inspirations depictions of the witch are quite diverse, while the plot patterns presented in terms of stages of initiation are characterized by high constancy. A young girl, entering adulthood, not knowing who she is — such is the protagonist of many a novel. Her fictional biography begins with ‘borderline events’: an important birthday, a graduation, inheriting a farmhouse (usually from her grandmother). After crossing this narrative threshold, the protagonist is imbued with the powers of a witch, which she initially rejects. An elderly woman — her guide — persuades her to accept them. She teaches her the how to notice the manifestations of femininity that have been suppressed in our culture, and were represented as witches, fortune-tellers and madwomen. The use of magic is shown as a rediscovery of these rejected abilities, wrongly labeled as insane. It seems that the most important values related to the witch’s initiation motive are: restoring the relationship with the creative female element (intuition, nature, imagination), repairing generational ties between women (an older kinswoman as the master of initiation) and putting emphasis on female spirituality.
Bernard J., Czarownice z Wolfensteinu, t. 1–3, Videograf SA, Chorzów 2013–2015.
Białołęcka E., Wiedźma.com.pl, Fabryka Słów, Lublin 2010.
Brzezińska A., Opowieści z Wilżyńskiej Doliny, Agencja Wydawnicza Runa, Warszawa 2011.
Brzezińska A., Wiedźma z Wilżyńskiej Doliny, Agencja Wydawnicza Runa, Warszawa 2010.
Brzezińska A., Woda na sicie. Apokryf czarownicy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.
Kowalewska H., Tego lata w Zawrociu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.
Litwinek A., Czarownica, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016.
Łańcucka J., Stara Słaboniowa i Spiekładuchy, Oficynka, Gdańsk 2013.
Menzel I., Szeptucha, Wydawnictwo MG, Warszawa 2014.
Miszczuk K.B., Kwiat paproci, t. 1–4, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2016–2019.
Pietrachowicz M., Mądrość wiedźmy, Wydawnictwo Psychoskok, Konin 2016.
Rochala P., Ballada o czarownicy, Wydawnictwo Czarno na Białym, Warszawa 2017.
Stefaniak M., Uzdrawiaczki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
Żamejć J., Nawrócenie wiedźmy. Magiczno-historyczna powieść z czasów pruskich, Pracownia Wydawnicza „ELSet”, Olsztyn 2015.
Baluch A., Powieść inicjacyjna (na przykładzie wybranych utworów), [w:] A. Baluch, Czyta, nie czyta... (o dziecku literackim), Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1998, s. 91–98.
Baranowski B., W kręgu upiorów i wilkołaków, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1981.
Bednarek M., Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2020.
Campbell J., Bohater o tysiącu twarzy, przeł. A. Jankowski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997.
Dworczak M., Baśniowy rodowód czarownicy, „Scripta Comeniana Lesnensia” 2007, nr 5, s. 58–69.
Estés C.P., Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, przeł. A. Cioch, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001.
Hadaczek B., Bohater rozwojowy, [w:] Postać w dziele literackim, red. C. Niedzielski, J. Speina, Wydawnictwo UMK, Toruń 1982, s. 37–54.
Janion M., Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencji ludzi i duchów, Wydawnictwo PEN, Warszawa 1991.
Kostecka W., Baśń postmodernistyczna; przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2014.
Kowalczyk K., Antagoniści we współczesnych renarracjach baśni na przykładzie czarownicy z Jasia i Małgosi braci Grimmów, „Przegląd Humanistyczny” 59, 2015, nr 3, s. 35–45.
Kraskowska E., Piórem niewieścim. Z problemów prozy kobiecej dwudziestolecia międzywojennego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999.
Lasoń-Kochańska G., Baby Jagi żywotów kilka, „Literatura Ludowa” 59, 2015, nr 1, s. 25–33.
Leszczyński G., Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2010.
Levack B.P., Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, przeł. E. Rutkowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2009.
Malita J., Fantastyczne czarownice: tradycyjne postrzeganie kobiet parających się magią a ich wizerunek w literaturze fantasy, „Maska” 2012, nr 13, s. 31–42.
Michelet J., Czarownica, przeł. M. Kaliska, Puls Publications, Londyn 1993.
Murdock M., Podróż bohaterki. Kobieca droga do pełni, przeł. E. Tołkaczew, Instytut Studiów Kulturowych Raven, Czeladź 2020.
Niesporek-Samburska B., Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie. Na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.
Pełka L.J., Polska demonologia ludowa, Iskry, Warszawa 1987.
Sallmann J.M., Czarownice. Oblubienice szatana, przeł. M. i A. Pawłowscy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1994.
Skogemann P., Kobiecość w rozwoju. Psychologia współczesnej kobiety, przeł. P. Billig, Eneteia, Warszawa 2003.
Thurston R., Polowania na czarownice: dzieje prześladowań czarownic w Europie i Ameryce Północnej, przeł. J. Kierul, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008.
Walęciuk-Dejneka B., Ludowy obraz kobiety — perspektywa inności, Instytut Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Karpińskiego, Siedlce 2014.
Wróblewska V., Od potworów do znaków pustych. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0867-7441.29.9
