Artykuły
https://orcid.org/0000-0002-1522-9284
Dotychczasowe publikacje na temat komunistycznego zaangażowania Stryjkowskiego i jego obrachunku z komunizmem opierały się najczęściej na wywiadzie rzece Ocalony na Wschodzie (1991). W znacznej mierze powtarzały one konstatacje i oceny samego pisarza z późnego etapu jego życia. Niniejsze szkicowe obserwacje są próbą wykorzystania nieznanych wcześniej informacji, sięgnięcia do źródeł. Przede wszystkim do niedrukowanych dziennikowych zapisów autora Biegu do Fragalà z lat pięćdziesiątych, ale też do jego prasowych artykułów i listów z tego okresu oraz wzmianek o nim rozsianych w publikacjach innych uczestników życia literackiego (w ich wspomnieniach i diariuszach). Celem dociekań jest ustalenie trybu funkcjonowania pisarza w obrębie partii komunistycznej.
Na wstępie zebrano najważniejsze motywy akcesu Stryjkowskiego do partii stalinowskiej. Następnie pokrótce scharakteryzowano poszczególne etapy jego komunistycznego itinerarium. Wykorzystanie badań archiwalnych na temat Agroidu (przybudówki KPP) oraz najnowszych socjologicznych ustaleń na temat trybów komunistycznych biografii pozwoliło sformułować wniosek o typie międzywojennego habitusu Starka jako komunisty. Został on określony jako „luźny kapepowiec”, a jego międzywojenny sposób funkcjonowania w partii scharakteryzowany jako splot „reorientacji” i „radykalizacji” (przejście od syjonizmu ku komunizmowi). W zakończeniu wskazano na opozycyjną kartę w życiu (i twórczości) pisarza. W zaprezentowanym ujęciu zerwanie Stryjkowskiego z komunizmem jawi się nie tylko jako efekt odwilży, ale też jako rezultat wcześniej postawionej przez niego diagnozy o przegniciu samej idei. A również jego niezgody na antysemickie tendencje w KPZR i partiach bloku wschodniego.
Bartelski L., Od Balladyny do Ruth, „Nowa Kultura” 1961, nr 51, s. 1, 9.
Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022.
Bikont A., Szczęsna J., Lawina i kamienie. Pisarze wobec komunizmu, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006.
Dąbrowska M., Dzienniki 1914–1965, t. 9. 1953–1955, pierwsze pełne wydanie w 13 tomach, pod kierunkiem prof. dr. hab. T. Drewnowskiego, red. W. Starska-Żakowska, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2009.
Gadomski B., Biografia agenta. Józef-Josek Mützenmacher (1903–1947), Wydawnictwo Tedson, Warszawa 2009.
Hen J., Dziennik 2000–2007 (Dziennik na nowy wiek), Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010.
Hertz P., [wypowiedź w:] P. Szewc, Syn kapłana, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2001.
Iwaszkiewicz J., Dzienniki 1911–1955, oprac. A. i R. Papiescy, Czytelnik, Warszawa 2007.
Iwaszkiewicz J., Stryjkowski J., Korespondencja, oprac. I. Piekarski, „Twórczość” 2019, nr 4, s. 50–95.
Jarosz D., Działalność Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy Zarządzie Głównym w Związku Literatów Polskich w latach 1949–1953 (w świetle akt własnych), „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 1999, nr 1, s. 5–45.
Jastrun M., Dziennik 1955–1981, red. i oprac. M. Rydlowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
Kijek K., Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży ży¬dowskiej w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Austeria, Kraków-Budapeszt-Syrakuzy 2020.
Łopieńska B.N., „Szczerze mówiąc — nie”, „Res Publica” 1991, nr 7–8.
Naszkowski M., Niespokojne dni (Wspomnienia z lat trzydziestych), wyd. 2, Książka i Wiedza, Warszawa 1962.
Piekarski I., Agroid i Birobidżan, „Studia Judaica” 2007, nr 1 (19), s. 101–117.
Piekarski I., O debiutach Juliana Stryjkowskiego, „Twórczość” 2007, nr 8, s. 79–80.
Piekarski I., Ostatnia ucieczka? Garść uwag o Juliana Stryjkowskiego dzienniku z Ameryki i jego przyjaźni z Julią Hartwig i Arturem Międzyrzeckim, „Twórczość” 2021, nr 4, s. 43–55.
Piekarski I., „Z tej samej prowincji”. O przyjaźni Juliana Stryjkowskiego i Zbigniewa Herberta: trzy uwagi, „Twórczość” 2020, nr 4, s. 78–83.
Schatz J., Pokolenie. Wzlot i upadek polskich Żydów komunistów, przeł. S. Kowalski, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2020.
Stryjkowski J., 36 lat Rewolucji, „Nowa Kultura” 1953, nr 45, s. 1.
Stryjkowski J., „Być wiernym żydowskiemu narodowi...”. Z Julianem Stryjkowskim rozmawia Ewa Kobylińska, „Kontakt” 1987, nr 10, s. 9–30.
Stryjkowski J., Dwie rocznice, „Nowa Kultura” 1953, nr 51/52, s. 2.
Stryjkowski J., Partia Stalina jest niezwyciężona, „Trybuna Ludu” 1953, nr 69, s. 6.
Stryjkowski J., Ocalony na Wschodzie. Z Julianem Stryjkowskim rozmawia Piotr Szewc, Les Editions Noir sur Blanc, Montricher 1991.
Vogler H., Autoportret z pamięci, cz. 3. Dojrzałość, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.
Vogt M.B., 89 lat Juliana Stryjkowskiego, MT Art. Prod. — Video Studio, Gdańsk 1994.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0079-4767.63.9
