Articles

Vol. 336 (2023)

The organizational status of non-Roman Catholic religious unions legally recognized in the Second Republic of Poland

Pages: 143-172

PDF (Język Polski)

Abstract

The author presents the organizational status of non-Roman Catholic religious unions legally recognized in the Second Republic, i.e., the Jewish Religious Union, the Eastern Old Believers’ Church with no clerical hierarchy, the Muslim Religious Union, the Karaite Religious Union, the Evangelical-Augsburg Church and the Polish Autocephalous Orthodox Church.

The article shows that the organizational status of these unions resulted directly from the acts regulating their legal status, and the characteristic feature was that the clear line between the internal system and external relations with the state was blurred. In addition, the author points out that the organizational status of non-Roman Catholic religious unions legally recognized, was influenced by the denominational and nationality policy pursued by the state authorities towards individual unions and the attitude of religious minorities towards the Polish state.

References

Dekret o zmianach w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na terenie b. Królestwa Kongresowego (Dz.Pr. P.P. z 1919 r. Nr 14, poz. 175).

Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 listopada 1936 roku o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 88, poz. 613).

Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 18 listopada 1938 roku o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. Nr 88, poz. 539).

Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 roku o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz.U. Nr 90, poz. 612).

Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską (ratyfikowany zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1925 roku — Dz.U. Nr 47, poz. 324) (Dz.U. Nr 72, poz. 501).

Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 5 kwietnia 1928 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województwa śląskiego (Dz.U. Nr 52, poz. 500).

Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 30 stycznia 1922 roku pod nazwą „Tymczasowe przepisy o stosunku Rządu do Kościoła Prawosławnego w Polsce” (M.P. Nr 38, poz. 20).

Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 21 czerwca 1927 roku o utworzeniu okręgów gmin wyznaniowych żydowskich na obszarach: powiatów białostockiego, bielskiego, grodzieńskiego, sokólskiego i wołkowyskiego województwa białostockiego oraz na obszarach województw: nowogródzkiego, poleskiego, wileńskiego i wołyńskiego (Dz.U. Nr 64, poz. 566).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 marca 1928 roku o stosunku państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej (Dz.U. Nr 38, poz. 363).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 roku o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego (Dz.U. Nr 91, poz. 818).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 roku o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 roku o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego (Dz.U. z 1928 r. Nr 28, poz. 259).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 marca 1927 roku w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze powiatów: białostockiego, bielskiego i sokólskiego województwa białostockiego (Dz.U. Nr 23, poz. 175).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 1936 roku o uznaniu Statutu Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 72, poz. 518).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 października 1925 roku w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze województw: wołyńskiego, poleskiego, nowogródzkiego, powiatów: grodzieńskiego, wołkowyskiego i gmin: białowieskiej, masiewskiej i suchopolskiej powiatu bielskiego województwa białostockiego oraz okręgu administracyjnego wileńskiego (Dz.U. Nr 114, poz. 807).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 1928 roku o uznaniu statutu Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchowej (M.P. Nr 210, poz. 482).

Rozporządzenie z dnia 26 sierpnia 1936 roku o uznaniu Statutu Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 72, poz. 1175).

Rządowy projekt ustawy o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Druk Sejmu z 1936 roku, nr 21.

Rządowy projekt ustawy o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Druk Sejmu z 1936 roku, nr 24.

Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 roku (Dz.U. Nr 30, poz. 227).

Ustawa konstytucyjna z dnia 21 marca 1921 roku (Dz.U. Nr 44, poz. 267).

Ustawa o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej z 21 kwietnia 1936 roku (Dz.U. Nr 30, poz. 241).

Ustawa o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiejz 21 kwietnia 1936 roku (Dz.U. Nr 30, poz. 240).

Ustawa z dnia 4 lutego 1921 roku o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 roku (Dz.U. z 1921 r. Nr 16, poz. 93).

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1922 roku o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską (Dz.U. Nr 26, poz. 213).

Abramowicz A.M., Przedmiotowy zakres wolności religijnej, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 10, 2007, s. 325–352.

Aleksandrowicz K., Brachium saeculare według obecnie obowiązujących i dawniejszych konkordatów, Kraków 1934.

Baszak Ł., Prace legislacyjne nad ustawą o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis”, 4, 2015, 1, s. 127–144.

Baszak Ł., Prace legislacyjne nad ustawą o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, „Prawo” 328, 2019, s. 153–177.

Bendza M., Autokefalia Kościoła Prawosławnego w Polsce, „Elpis” 5, 2003, nr 7/8, s. 115–143.

Błotnicka-Mazur E., Budowanie tożsamości narodowej przez negację — problem cerkwi w okresie II Rzeczypospolitej, [w:] Odbudowy i modernizacje miast historycznych w Europie pierwszej połowy dwudziestego wieku. Naród, polityka, społeczeństwo, red. I. Barańska, M. Górzyński, Kalisz 2016, s. 189–205.

Borecki P., Obsada godności Muftiego Muzułmańskiego Związku Religijnego a zasady Konstytucji RP, „Studia Prawnicze” 2018, nr 1, s. 7–28.

Borecki P., Sytuacja prawna Kościoła prawosławnego w II Rzeczypospolitej, „Elpis” 8, 2016, nr 13/14, s. 93–108.

Borecki P., Wolność sumienia i wyznania cudzoziemców w prawie polskim, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 17, 2014, s. 23–46.

Buczko A., Nowa Konstytucja Rzeczypospolitej, „Przegląd Katolicki” 1935, nr 21, s. 346–347.

Dziobek-Romański J., Uznanie niechrześcijańskich związków religijnych o ustawowo uregulowanej sytuacji w latach 1919–1989, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 6, 2003, s. 35–36.

Falski J. B., Zasada równości w polskich konstytucjach (1791–1935), „Państwo i Prawo” 1997, nr 1.

Gerstman A., Konkordat Polski ze Stolicą Apostolską, Lwów 1925.

Górnicki L., Wolność sumienia i wyznania według konstytucji z 17 marca 1921 r., [w:] Wolność słowa, myśli i wyznania, red. A. Pasek, Wrocław 202, s. 86–105.

Kiriłowicz S., Z dziejów prawosławia w II Rzeczypospolitej Polskiej. Niektóre problemy na tle polityki wyznaniowej państwa 1918–1939, Warszawa 1985.

Koredczuk J., Prawne odniesienia państwa do Kościoła greckokatolickiego w II Rzeczypospolitej, „Wrocławsko-Lwowskie Zeszyty Prawnicze” 2013, nr 4, s. 85–93.

Koredczuk J., Realizacja zasady „pro publico bono” w konkordacie polskim z 1925 roku, [w:] „Pro publico bono”: idee i działalność, red. J. Przygodzki, M. Marszał, Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego e-Monografie, 84, Wrocław 2016, s. 147–160.

Koredczuk J., Równouprawnienie kościołów i innych związków religijnych według Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 roku, „Przegląd Prawa Wyznaniowego” 2017, nr 9, s. 113–124.

Krasowski K., Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium historycznoprawne, Warszawa-Poznań 1988.

Krukowski J., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2005.

Krukowski J., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2008.

Krukowski J., Stosunki państwo–kościół, [w:] Synteza prawa polskiego 1918–1939, red. T. Guz, J. Głuchowski, M.R. Pałubska, Warszawa 2013.

Langer T., Nierzymskokatolickie związki wyznaniowe w Polsce, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1966, z. 2, s. 31–50.

Langer T., Państwo a nierzymskokatolickie związki wyznaniowe w Polsce Ludowej, Poznań 1967.

Langrod S.J., O autokefalii prawosławnej w Polsce. Studium z zakresu polskiej polityki administracji wyznaniowej, Warszawa 1931.

Leszczyński P.A., Centralna administracja wyznaniowa w II RP. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Warszawa 2006.

Makowski J., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.

Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011.

Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006.

Mironowicz A., Problem narodowościowy w Cerkwi prawosławnej II Rzeczypospolitej, „Przegląd Wschodni” 13, 2014, z. 2 (50), s. 489–516.

Mironowicz A., Rewindykacja i niszczenie prawosławnych obiektów sakralnych na terenie II Rzeczypospolitej, „Elpis” 8, 2006, nr 13/14, s. 13–34.

Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe, Lublin 1996.

Osuchowski J., Prawo wyznaniowe w Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, Warszawa 1967.

Papierzyńska-Turek M., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918–1927 — sytuacja prawna i konflikty wewnętrzne, „Dzieje Najnowsze” 8, 1976, nr 3, s. 15–32.

Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Warszawa 1989.

Papierzyńska-Turek M., Prawosławie w II Rzeczypospolitej, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 4, 1987, s. 25–54.

Papierzyńska-Turek M., Problem autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918–1939, „Euhemer — Przegląd Religioznawczy” 24, 1980, nr 1, s. 53–65.

Papierzyńska-Turek M., Problem autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918–1939, „Euhemer — Przegląd Religioznawczy” 24, 1980, nr 3, s. 71–78.

Piekarski S., Wyznania religijne w Polsce, Warszawa 1927.

Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2013.

Ratajczak B., Refleksje na temat rozumienia pojęcia wolności sumienia i wyznania w Konstytucji z 17 marca 1921 r., [w:] Divina et Humana. Księga jubileuszowa w 65. rocznicę urodzin Księdza Profesora Henryka Misztala, red. A. Dębiński, W. Bar, P. Stanisz, Lublin 2001, s. 145–157.

Sawicki D., Problemy Kościoła prawosławnego w Polsce w okresie międzywojennym, „Rocznik Teologiczny” 56, 2014, z. 2, s. 75–106.

Sawicki J., Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w państwie polskim, Warszawa 1937.

Sobczak J., Położenie prawne tatarskich wyznawców islamu w II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny” 79, 1988, z. 3, s. 501–520.

Starzyński S., Współczesny ustrój prawno-polityczny Polski i innych państw słowiańskich, Lwów 1928.

Szymanek J., Regulacja stosunków państwo–kościół w polskich aktach konstytucyjnych XX wieku, „Przegląd Sejmowy” 2002, nr 3, s. 27–46.

Świątkowski H., Nowa konstytucja a wolność sumienia i wyznania, „Głos Prawa” 1935, nr 11/12, s. 703–709.

Świątkowski H., Status prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Warszawa 1939.

Świątkowski H., Wyznaniowe prawo państwowe, Warszawa 1962.

Winiarczyk-Kossakowska M., Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku państwa do kościołów chrześcijańskich, Warszawa 2004.

Wisłocki J., Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawnopolityczne, Poznań 1977.

Wysoczański W., Pietrzak M., Prawo kościołów i związków wyznaniowych nierzymskokatolickich w Polsce, Warszawa 1997.

Wyszomirski T., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918–1939, „Novum” 1980, nr 3.

Żeleźniakowicz S., Z historii Polskiego Kościoła Prawosławnego w okresie międzywojennym (1918–1939), „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1981, nr 4; 1982, nr 1, 2, 3–4; 1983, nr 1–2, 3, 4.

Licence

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.