Zrepresjonowane utopie kontra utopijne represje: czeskie kontrkulturowe modele życia wspólnotowego w okresie „normalizacji” (1970-1989)

Abstrakt

Niniejszy artykuł stawia sobie za cel przeanalizowanie pewnego specyficznego zjawiska w „Drugim Świecie” – wspólnotowych modeli życia, wypróbowywanych przez kontrkulturowo zorientowanej, w większości pochodzącej z klasy robotniczej młodzieży w Czechosłowacji po 1969 roku, często (choć nie tylko) w byłym niemieckim Kraju Sudetów – obrazujących potencjał i ograniczenia związane z ustanawianiem „mobilnych dóbr wspólnych” w dwudziestowiecznym socjalizmie państwowym. Nie tylko dziedzictwo czeskich komun (baráky) pozostaje niewystarczająco zbadanym tematem historycznym, ale – co więcej – usytuowanie go pomiędzy refleksją nad amerykańsko komunalno-utopijną tradycją lat sześćdziesiątych, wyłaniającą się krytyką przemysłowej nowoczesności, wykwitem dwudziestowiecznych konceptów „społeczeństwa obywatelskiego“ i mobilością doby „zimnej wojny“ w poprzek „żelaznej kurtyny“ dostarcza wysoce owocnego punktu dla dalszych rozważań. Przyjrzenie się czeskim kontkulturowym, komunalnym modelom życia w społecznym kontekście porządku „normalizacji“ lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych – represji państwowych, socjalistycznej nowoczesności, anty-publicznego familiaryzmu – pozwala ukazać ich charakter jako społeczności ucieczki, bardziej niż celowo rozplanowanego eksperymentu i umieszcza je w wyjątkowym miejscu na osi debat między utopijnością a antyutopijnością, kwestionując same przesłanki stojące za tą opozycją.