Articles
https://orcid.org/0000-0003-2268-1268
Among all the organisations operating in the Polish People’s Republic, religious associations — which were guided by a doctrine completely different from the Marxist-Leninist thought propagated at the time — were particularly important for the communists. Hence, the Catholic Church, as the largest church in Poland, was of interest to the Security Service throughout the entire period of the Polish People’s Republic.
The aim of this article is to present one of the forms of surveillance of the Catholic Church as an institution and of specific ecclesiastical or monastic establishments, as well as specific individuals. This form consists of building a network of secret collaborators responsible for obtaining information and passing it on directly to officers of the Security Service (the Security Department).
The acquisition of secret collaborators involved several stages, namely: selection, preparation (the creation of a psychological profile, determination of the basis for recruitment, preparation of a recruitment plan), contact with the candidate and recruitment.
Candidates for secret collaboration were selected based on available materials on their compromising moral deeds, statements hostile to communist authorities and/or the USSR. In addition, attention was paid to the candidate’s negative personality traits (e.g. pride, greed, excessive ego) and “material interests.”
The article uses archival documents of the Institute of National Remembrance (Branch in Wrocław) and the archival documents of the Institute of National Remembrance (Branch Office for Sharing and Archiving Document in Warsaw). Additionally, the author analysed and used many scholarly publications on this subject.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
Drzymała P., Charakterystyka kartoteki zagadnieniowej na podstawie materiałów Wydziału „C” KWMO w Poznaniu, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 1, 2006, nr 3.
Dyrcz R., Laska J., Raźny J., Zając E., Teczka Ewidencji Operacyjnej na Księdza. Teoria i praktyka pracy operacyjnej SB, Kraków 2009.
Dziurok A., Marek Ł., „Niewspółpracownicy” w sutannach. Przyczynek na temat niepowodzeń w werbunku agentury wśród duchowieństwa, „Znaki Nowych Czasów” 2007, nr 18.
Fijałkowska B., Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 1. Lata 1944–1955, Olsztyn 1999.
Frazik W., Kopka B., Majchrzak G., Dzieje aparatu represji w Polsce Ludowej (1944–1989). Stan badań, [w:] Wokół teczek bezpieki — zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006.
Grześkowiak A., Represje wobec osób duchownych i konsekrowanych w PRL w latach 1944–1989, Lublin 2004.
Iwaneczko D., Tarnawska J., „Ksiądz z nami współpracuje, a my księdzu pomożemy”. Stenogram werbunku księdza 4 grudnia 1978 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 1, 2006, nr 3.
Komaniecka M., Organizacja i funkcjonowanie kartotek ogólnoinformacyjnej i zagadnieniowej aparatu bezpieczeństwa, [w:] Wokół teczek bezpieki — zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006.
Lasota M., Przedmowa, [w:] R. Dyrcz, J. Laska, J. Raźny, E. Zając, Teczka Ewidencji Operacyjnej na Księdza. Teoria i praktyka pracy operacyjnej SB, Kraków 2009.
Łapiński P., Poleszak S., Posłańcy śmierci. Kombinacje operacyjne aparatu bezpieczeństwa na Białostocczyźnie 1949–1950, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2, 2003, nr 1 (3).
Madej M., SB uprzejmie donosi... Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informacyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014.
Marecki J., Zakony pod presją bezpieki. Aparat bezpieczeństwa wobec wspólnot zakonnych na terenie województwa krakowskiego 1944–1975, Kraków 2009.
Marek Ł., „Ofensywie klerykalizmu trzeba położyć tamę”. Partyjno-państwowa walka z Kościołem o ducha narodu w okresie Wielkiej Nowenny na przykładzie województwa katowickiego, [w:] Pół wieku milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski, red. B. Noszczak, Warszawa 2017.
Marek Ł., Psychologia werbunku kapłanów, [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Marek Ł., Trąba M., Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa, Katowice 2010.
Mazanowska I., „Będą was prześladować z mego powodu”. Polityka władz państwowych wobec zakonów i zgromadzeń zakonnych diecezji chełmińskiej w latach 1956–1970, Bydgoszcz-Gdańsk 2013.
Musiał F., Metoda stopniowego werbunku duchownych (z podręczników SB), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 4 (75).
Piotrowski P., Specyfika pracy operacyjnej wywiadu PRL, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 5–6 (76–77).
Puciłowski J., Motywy uwikłania się dominikanów w kontakty z aparatem represji PRL, [w:] Komunistyczny aparat represji wobec polskiej prowincji dominikanów, red. M. Miławicki, M. Wenklar, Kraków 2015.
Ruzikowski T., Agenci, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 3 (50).
Ruzikowski T., Instrukcja o pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, [w:] Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989). Materiały pomocnicze Biura Edukacji Publicznej IPN, oprac. T. Ruzikowski, Warszawa 2004.
Ruzikowski T., Tajni współpracownicy pionów operacyjnych aparatu bezpieczeństwa 1950–1984, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2, 2003, nr 1 (3).
Sikorski J., Milenijna rywalizacja państwa i Kościoła w województwie zielonogórskim (1957–1966), [w:] Pół wieku milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski, red. B. Noszczak, Warszawa 2017.
Szczepaniak J., Jak werbowano tajnych współpracowników (informatorów, agentów) spośród duchownych, [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Truszczyński M., PRL a Kościół rzymskokatolicki. Mechanizmy władzy, sposoby represji. Studium wybranych przypadków z lat 1944–1989, Szulborze Wielkie 2010.
Zając E., Ślad pozostaje w aktach. Wybrane zagadnienia dotyczące funkcjonowania ewidencji operacyjnej w latach 1962–1989, [w:] Wokół teczek bezpieki — zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/2082-4939.14.5
