Artykuły
https://orcid.org/0000-0001-5777-6713
https://orcid.org/0009-0002-9512-2133
W artykule przeanalizowano transformację systemu sądowego Drugiej Rzeczypospolitej przez pryzmat procesów represyjnych, które miały miejsce na terytorium zachodniej Ukrainy po agresji Armii Czerwonej 17.09.1939 roku.
Należy zauważyć, że wraz z pojawieniem się na obszarze zachodniej Ukrainy władzy radzieckiej system sądownictwa uległ drastycznym zmianom, czemu towarzyszyły sowieckie represje, które w konsekwencji doprowadziły do zniszczenia korpusu sądowniczego II RP. Na zachodniej Ukrainie szybko wdrożono sowiecki system prawny i zmieniono dotychczasowy rytm życia społeczeństwa. Pod wpływem radzieckiej władzy zmieniły się nie tylko strukturalne i funkcjonalne elementy organów sądowych, ale także prawna regulacja ich pracy, i to radykalnie. Wszystko to doprowadziło do powstania nowych struktur sądowych i quasi-sądowych, które zastąpiły polskie sądy.
W kontekście powyższego zwrócono uwagę na dwa aspekty: zmiany w funkcjonowaniu organów sądowych po nastaniu władzy sowieckiej oraz represje i czystki wśród korpusu sędziowskiego. Ich zarządzanie i struktura odegrały kluczową rolę w działalności organów sądowych, gdyż w międzywojennej Polsce sądom powierzono zarówno wymierzanie sprawiedliwości, jak i budowanie zaufania publicznego do sędziów. W artykule zwrócono uwagę, że charakterystyczną cechą funkcjonowania polskiego sądownictwa była w tym okresie nierówność Polaków i Ukraińców wobec prawa, gdyż ci drudzy praktycznie nie mogli wymierzać sprawiedliwości. Atak ZSRR na Polskę i aneksja ziem zachodniej Ukrainy w 1939 roku spowodowały liczne zmiany w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości na tym obszarze.
W artykule przeanalizowany został zakres działania systemu sądownictwa, który ukształtował się do końca 1939 roku. Przedstawiono również specyfikę ustawodawstwa dotyczącego wymiaru sprawiedliwości. Ugruntowanie radzieckiej władzy na zaanektowanych terenach doprowadziło do masowych aresztowań i represji, a także licznych naruszeń praw człowieka. Polityka sowietyzacji miała charakter masowy, dążąc do zniszczenia i zasymilowania korpusu sędziowskiego. Jej skutkiem były także ciągłe zmiany obowiązującego ustawodawstwa, niezgodność aktów prawa wtórnego z normami konstytucyjnymi czy funkcjonowanie specjalnych organów sądowych i pozasądowych, które wydawały surowe wyroki tzw. wrogom ludu. Tym samym represje radykalnie zmieniły strukturę i funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, a wielu sędziów zostało aresztowanych.
Архів Управління Служби Безпеки України у Львівській області, ф. 6.
Державний архів Львівської області, ф. Р-3258, 11.
Андрухів О.І., Історико-правова характеристика «першої радянізації» західноукраїнських земель (1939–1941 рр.), ≪Науково-інформаційний вісник Івано-Франківського університету права імені Короля Данила Галицького≫ 2015, вип. 11.
Баран В., Токарський В., Зачистка: Політичні репресії в західних областях України 1939–1941, Львів 2014.
Бойко І.Й., Тищик Б.Й., Становлення та розвиток органів судочинства у Галичині (Х–ХХ ст.), ≪Вісник Львівського національного університету імені Івана Франка. Серія юридична≫ 2011, вип. 52.
Липитчук О.В., Система судових органів та судочинство Республіки Польща (1918–1939 рр.), автореферат дисертації кандидата юридичних наук, 12 00 01, Львів 2004.
Михайленко П.П., Кондратьєв Я.Ю., Історія міліції України у документах і матеріалах, т. 3. 1946–1990, Київ 2000.
Олійник Ю., Структура та керівництво Львівського апеляційного суду (1919–1939 рр.), ≪Підприємство, господарство і право≫ 2019, № 7.
Трепак Л.М., Німецькі окупаційні суди та судочинство у Галичині (1941–1944 рр.): історико-правові аспекти, Львів 2021.
Юревич Ю., Адміністративне судочинство в Польщі: становлення та розвиток, дисертація на здобуття наукового ступеня доктора філософії за спеціальністю 081 ≪Право≫, Львів 2023.
Borkowska-Bagieńska E., Lesiński B., Historia prawa sądowego: zarys wykładu, Poznań 1995.
Encyklopedja prawa obowiązującego w Polsce, ред. A. Peretiatkowicz, ч. 2. Prawo karne i proces karny wszystkich dzielnic, Poznań 1925.
Guz T., Głuchowski J., Pałubska M.R., Synteza prawa polskiego 1918–1939, Warszawa 2013.
Malec D., Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922–1939 w świetle własnego orzecznictwa, Warszawa-Kraków 1999.
Mąkosa M., Sądownictwo administracyjne w Polsce do 1939 roku. Geneza — ustrój — funkcjonowanie, Radom 2014.
Nagorski Z., Prawo o ustroju sądów powszechnych, Warszawa 1933.
Pietrzak M., Sądownictwo, [в:] Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1999.
≪Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej≫ 1919, 1928.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r., Dz.U. RP, 1921, № 44, poz. 267, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19210440267/O/D19210267.pdf.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. RP, 1928, № 12, poz. 93, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19280120093/O/D19280093.pdf.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. RP, 1930, № 83, poz. 651.
Wyrok z 7 kwietnia 1938 l. rej. 2728/34, [в:] Zbiór wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ред. K. Bernaczek, W. Borkowski, A. Dubieński, Z. Smolka, Warszawa 1938.
Wyrok z 28 kwietnia 1938 l. rej. 4343/36, [в:] Zbiór wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ред. K. Bernaczek, W. Borkowski, A. Dubieński, Z. Smolka, Warszawa 1938.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/2082-4939.15.5
