Artykuły
https://orcid.org/0009-0008-3557-1379
Artykuł ma na celu namysł nad pojęciem realizmu w sztuce na podstawie tekstów teoretycznych Bertolta Brechta, który niejednokrotnie wskazywał, że dzieło realistyczne, a więc dążące do dostarczenia jak najbardziej trafnego obrazu świata, nie jest wynikiem zastosowania jednej metody, której formalne wprowadzenie zapewni realistyczność. Pytaniu o konkretną technikę powinno więc towarzyszyć pytanie o przyczynę jej użycia. Korzystając dodatkowo z innych marksistowskich tekstów o realizmie (Roger Garaudy, Todd Cronan), staram się wykazać, że brechtowskie szerokie i pozbawione wyznaczników formalnych pojęcie realizmu pozwala pytać o realizm również w dziełach pisarzy posługujących się strategiami awangardowymi, korzystających z technik pozornie wytwarzających rzeczywistość zupełnie nierealną. Zakładam też, że wskazywanie, w jaki sposób autorzy – w tym wypadku Andrzej Szpindler – wykorzystują zniekształcenia rzeczywistości do wyrażenia o niej jakiejś istotnej prawdy i zrozumienia jej głębszych, mniej jawnych struktur, może przyczynić się do poszerzenia współczesnego rozumienia realizmu. Zasadniczą częścią artykułu jest więc interpretacja dwóch powieści Szpindlera: Oko chce bardziej, niż chce tego wątroba! oraz Źrebię puchacza i tabloidu. Stawką tekstu jest po pierwsze wykazanie, że autor jest zainteresowany tworzeniem trafnych przedstawień rzeczywistości i zaprezentowanie na przykładzie jego twórczości, jak wiele środków formalnych może być do tego użytecznych; po drugie zaś dowiedzenie produktywności Brechtowskiego ujęcia realizmu do analizy i oceny dzieł również współczesnych twórców.
Adorno, Theodor W., i Jameson, Fredric. 1980. Aesthetics and Politics. Tłum. Anya Bostock et al. London: Verso.
Aragon, Louis. 1967. „Przedmowa”. W Garaudy, Roger, Realizm bez granic. Warszawa: Czytelnik.
Barcz, Anna. 2016. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe.
Bhaskar, Roy. 2001 „Idealism”. W Bottomore, Tom, A Dictionary of Marxist Thought. Oxford–Malden: Blackwell Publishers.
Brecht, Bertolt. 1967. Schriften zur Literatur und Kunst. T. 2. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
Brecht, Bertolt. 2003. Brecht on Art and Politics, red. Tom Kuhn i Steve Giles. Tłum. Laura Bradley, Steve Giles i Tom Kuhn. London: Bloomsbury Methuen Drama.
Brecht, Bertolt. 2013. „Brecht Dossier: Six Essays on Painting and Theatre”. Tłum. Mordecai Gorelik. Non-site 10. https://nonsite.org/ brecht-dossier/
Brecht, Bertolt. 2019. Brecht On Theatre, red. Marc Silberman, Steve Giles i Tom Kuhn. London: Bloomsbury Academic.
Brown, Nicholas. 2023. O sztuce i formie towarowej, red. Paweł Kaczmarski. Tłum. Łukasz Żurek. Praktyka Teoretyczna 4(50). https://wuwr.pl/prt/article/view/15697
Brown Nicholas. 2019. Autonomy. The Social Ontology of Art under Capitalism, Durham-London: Duke University Press.
Cronan, Todd. 2022. Red Aesthetics. Rodchenko, Brecht, Eisenstein. London: Rowman & Littlefield.
Cronan, Todd. 2023. „Marxism versus The Avant-Garde”. Non-site 41. https://nonsite.org/red-aesthetics-rodchenko-brecht-eisenstein/
Dauksza, Agnieszka. 2017. „Laboratorium artystyczne: realizm afektywny. Praktyki Joanny Rajkowskiej”. Teksty Drugie 1: 373–381.
Fisher, Mark. 2023. Dziwaczne i osobliwe. Tłum. Andrzej Karalus i Tymon Adamczewski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Garaudy, Roger. 1967. Realizm bez granic. Tłum. Ryszard Matuszewski. Warszawa: Czytelnik.
Głowiński, Michał. 2002. „Realizm”. W Głowiński, Michał et. al., Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jameson, Fredric. 1998. Brecht and Method. London–New York: Verso.
Jarecka, Dorota. 2021. Surrealizm, realizm, marksizm. Sztuka i lewica komunistyczna w Polsce w latach 1944–1948. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Kapela, Jan. 2010. „Kumpelska awangarda. Literatura jako narzędzie emancypacji”. Polisemia 4. https://www.polisemia.com.pl/numery-czasopisma/numer-42010-4-strategie-awangardowe-w-poezji/kumpelska-awangarda-literatura-jako-narz%C4%99dzie-emancypacji
Kopkiewicz, Aldona. 2010. „Po drugiej stronie lustra”. Dwutygodnik 39. https://www.dwutygodnik.com/artykul/1457-po-drugiej-stronie-lustra.html
Kozioł, Paweł. 2011. Przerwane procesy. Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Kujawa, Dawid. 2018. „Możliwe Światy przeciwko reżimowi dywidualności. Skąd się wzięła Nowa Faza i dlaczego może okazać się potrzebna nam wszystkim?”. Wakat. http://wakat.sdk.pl/mozliwe-swiaty-przeciwko-rezimowi-dywidualnosci-skad-wziela-sie-nowa-faza-dlaczego-moze-okazac-sie-potrzebna-nam-wszystkim/
Lam, Andrzej, i Owczarek, Bogdan, red. 1979. Marksizm i literaturoznawstwo współczesne. Antologia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Magnone, Lena. 2008. „Traumatyczny realizm”. W Lacan, Žižek. Rewo- lucja pod spodem, red. Przemysław Czapliński. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
Markiewicz, Henryk. 1996. Główne problemy wiedzy o literaturze. Prace wybrane. T. 3. Kraków: Universitas.
Matwiejczuk, Filip. 2023. „Pędzącej Szpinlderyzy nikt już nie powstrzyma! – powrót bobaspecjalisty”. Stoner Polski. https://stonerpolski.pl/pedzacej-szpindleryzy-nikt-juz-nie-powstrzyma-powrot-bobaspecjalisty/
Szpindler, Andrzej. 2010. Oko chce bardziej, niż chce tego wątroba! Kraków: Wydawnictwo Ha!art.
Szpindler, Andrzej. 2022. Źrebię puchacza i tabloidu. Warszawa: Convivo.
Wawrzyńczyk, Rafał. 2018. „Ten tekst miał nazywać się «dzicy»”. Dwutygodnik 253. https://www.dwutygodnik.com/artykul/8170-ten--tekst-mial-nazywac-sie-dzicy.html
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/prt.2024.2.5