Planowany termin publikacji: II połowa 2026 roku

Redaktor numeru: Jakub Rawski

17 lutego 2026 roku przypadnie 10. rocznica śmierci Andrzeja Żuławskiego, niewątpliwie jednego z najważniejszych i najciekawszych polskich reżyserów. Jego nieoczywiste, kontrowersyjne, wymykające się klasyfikacjom gatunkowym oraz tematycznym kino do dzisiaj budzi uzasadnioną fascynację widzów oraz krytyków. Filmy Żuławskiego – ekspresyjne, dynamiczne, panoptykalne, tajemnicze, zaskakujące – odznaczają się wyjątkową i niepowtarzalną sygnaturą, a jego samego nie sposób ostatecznie zaklasyfikować. Zaczynał swoją wielką przygodę z kinem pod auspicjami Andrzeja Wajdy, później był bliski poetyce nowofalowej, ostatecznie wypracował własny styl wizualny, często oskarżany o zawiłość, niezrozumiałość, brutalność.

Niestety wciąż brakuje ujęć monograficznych twórczości filmowej artysty, za wyjątkiem książki Opętanie. Ekstremalne kino i pisarstwo Andrzeja Żuławskiego (2004) oraz biografii reżysera autorstwa Aleksandry Szarłat (2019). Tym zasadniejszy wydaje się pomysł poświęcenia uwagi badawczej temu niezwykłemu dorobkowi. Upływ czasu siłą rzeczy wpływa na recepcję dzieł sztuki – mija dekada od śmierci artysty, to właściwy moment, aby zastanowić się nad miejscem i znaczeniem jego dzieł w historii polskiego oraz światowego kina.

Warto odpowiedzieć na pytania: w czym dzisiaj przejawia się wartość filmów Żuławskiego? Jak należy rozumieć jego odrębność na tle innych polskich reżyserów? W jakich aspektach, kategoriach, wątkach manifestuje się artystyczna konsekwencja wizualna artysty? Dlaczego zyskał większą popularność we Francji niż w Polsce? Jakie paralele oraz differentia uwidaczniają się między jego polskimi i francuskimi filmami? Czy można uznać Żuławskiego za innowatora i odnowiciela kina? Co istotnego dzisiaj mówi jego twórczość filmowa nie tylko o człowieku, ale również o literaturze, muzyce i kinie samym w sobie? Wszakże nie brakuje w tym dorobku metafilmowych, metamuzycznych i metaliterackich wątków, żeby przypomnieć Kobietę publiczną (1984), Błękitną nutę (1990) czy Kosmos (2015). Nie sposób zapomnieć, że Żuławski był również prozaikiem, a powieści i esejów pozostawił więcej niż filmów; może warto zastanowić się nad relacją oraz dialogiem między tymi formami wypowiedzi artystycznej?

Mając na uwadze powyższe rozpoznania, proponujemy następujące zagadnienia, które chcielibyśmy uczynić inspiracją dla tematów oraz poszukiwań badawczych dotyczących kina Żuławskiego:

• genologia, gry z gatunkiem, realizacja określonych poetyk,
• intertekstualność i nawiązania do szeroko pojętych tekstów kultury,
• konstrukcje strukturalne oraz fabularne,
• specyficzna literackość i plastyczność obrazowania,
• wpływ Nowej Fali,
• recepcja krytyki filmowej (np. Zygmunta Kałużyńskiego),
• miłość jako siła niszcząca we wszystkich dziełach reżysera,
• wpływ cenzury na filmy (Diabeł, Na srebrnym globie),
• dziwność, niezwykłość, bizarność rzeczywistości (Opętanie, Na srebrnym globie, Kosmos),
• inspiracje romantyczne (Pieśń triumfującej miłości, Diabeł, Błękitna nuta),
• warstwa muzyczna filmów i muzyka jako temat (Borys Godunow, Błękitna nuta),
• adaptacje utworów literackich (Pavoncello, Pieśń triumfującej miłości, Kobieta publiczna, Na srebrnym globie, Kosmos),
• poszukiwanie oraz konstruowanie tożsamości bohaterów (Diabeł, Szamanka, Wierność),
• etyka oraz ideologia (Trzecia część nocy, Na srebrnym globie, Najważniejsze to kochać, Narwana miłość),
• wątki religijne i metafizyczne (Diabeł, Trzecia część nocy, Na srebrnym globie, Kosmos),
• człowiek w sytuacji ekstremalnej ukazany wobec kwestii ostatecznych (Diabeł, Trzecia część nocy, Moje noce są piękniejsze niż wasze dni),
• płeć i seksualność (Pavoncello, Diabeł, Opętanie, Kobieta publiczna, Narwana miłość, Szamanka, Wierność),
• historia Polski jako materia kreacji świata przedstawionego (Trzecia część nocy, Diabeł, Błękitna nuta),
• niedocenione i zapominanie filmy krótkometrażowe (Pavoncello, Pieśń triumfującej miłości).

Zaproponowane powyżej zagadnienia w żadnym razie nie wyczerpują możliwości analitycznych, interpretacyjnych, badawczych, które generuje bogate w konteksty kino Andrzeja Żuławskiego. Mamy nadzieję, że zechcecie Państwo pochylić się nad wymienionymi kwestiami albo zaproponować własne.

Zapraszamy również do nadsyłania tekstów do działu Varia, w którym publikowane będą artykuły niezwiązane z tematem numeru, oraz recenzji i omówień nowości wydawniczych.

Gotowe artykuły prosimy przesyłać na adresy mailowe redaktorów numeru. Na Państwa teksty czekamy do końca listopada 2025 roku.

Redakcja tematyczna: dr Jakub Rawski (j.rawski@pans.glogow.pl).

Redakcja działu Varia: dr Robert Dudziński (robert.dudzinski2@uwr.edu.pl) i dr Dawid Głownia (dawid.glownia@uwr.edu.pl).