Kryminalizacja propagowania totalitaryzmu (faszyzmu) w polskim kodeksie karnym

Abstrakt

Problem zakresu kryminalizacji z art. 256 k.k. jest istotny w dobie popularności ideologii totalitarnych. Popkultura wykorzystuje symbole totalitarne, co powoduje społeczne oswojenie z nimi i uniewrażliwienie na zagrożenie ideami, z których wyrosły. Taki proces może prowa-dzić w konsekwencji do przygotowania gruntu pod wprowadzanie ideologii totalitarnej w sposób trudny do zauważenia. Takie zachowania powinny podlegać karze (jako przestępstwa lub wykroczenia). Nie jest jasne, czy przepis art. 256 k.k. obejmuje je zakresem kryminalizacji. Celem niniej-szego opracowania nie jest wykładnia pojęć „faszyzm”, „totalitaryzm” czy „ustrój faszystowski”. Taka analiza wymagałaby bardzo dokładnej kwerendy poglądów przedstawicieli nauki o doktrynach, a także nauki o polityce. Polski ustawodawca kryminalizuje zachowanie polegające między innymi na publicznym propagowaniu faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa. Czyn taki zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W art. 256 § 2 k.k. natomiast tą samą karą zagrożone jest produkowanie, utrwalanie lub sprowadzanie, nabywanie, przechowywanie, posiadanie, prezentowanie, przewożenie lub przesyłanie w celu rozpowszechniania druku, nagrania lub innego przedmiotu, zawierających treść określoną w § 1 albo będących nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. Kluczowa jest kwestia ustalenia znaczenia i wzajemnej relacji dwóch czasowników — „pochwalać” i „propagować”. W doktrynie i orzecznictwie istnieją wątpliwości odnośnie do tego, czy propagowanie i pochwalanie krzyżują się zakresowo.
Jeżeli przyjąć węższą wykładnię przepisu, to faktycznie zachowania polegające na wprowa-dzaniu do przestrzeni publicznej symboli faszystowskich (totalitarnych) nie realizują znamion czynu zabronionego z art. 256 § 1 k.k. Jednak biorąc pod uwagę wykładnię szerszą, należy podkreślić, że nie ma przeszkód do uznania, że sprawca wprowadzający do przestrzeni publicznej nośniki sym-boliki faszystowskiej czy innej totalitarnej propaguje taki ustrój. Niewątpliwie staranniejsza redakcja art. 256 § 1 i 2 k.k. przyczyniłaby się do uniknięcia wielu wątpliwości związanych z wykładnią tych przepisów. Umiejętne posługiwanie się regułami wykładni znanymi prawu karnemu (przede wszystkim zastosowanie wykładni derywacyjnej) pozwala jednak na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawców większości społecznie szkodliwych zachowań związanych z pochwalaniem i propagowaniem totalitaryzmu, nie naruszając zasad demokratycznego państwa prawa.