Celowość kodyfikacji zbrodni przeciwko ludzkości przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ

Abstrakt

Tekst podejmuje analizę przyjętego w 2019 roku przez Komisję Prawa Między-narodowego projektu artykułów dotyczących zapobiegania i karania zbrodni przeciwko ludzkości, a także rozważa rolę Komisji w zakresie kodyfikacji norm międzynarodowego prawa karnego. W przeciwieństwie do zbrodni ludobójstwa i zbrodni wojennych zbrodnie przeciwko ludzkości nie zostały skodyfikowane pod koniec lat czterdziestych ubiegłego stulecia. Brak odrębnej regulacji jest problemem pomimo przyjęcia w 1998 roku statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Zasadne jest zatem rozważenie potrzeby ujęcia zbrodni przeciwko ludzkości w odrębnej konwencji.
Tematyka ta była obecna już w trakcie wcześniejszych prac Komisji. Pomimo rozczłonkowanej regulacji, obejmującej oddzielnie szczegółowe refleksy zbrodni przeciwko ludzkości, jak apartheid, tortury czy wymuszone zaginięcia, można przyjąć, że rdzeń definicji zbrodni przeciwko ludzkości jest dobrze zakotwiczony w międzynarodowym prawie zwyczajowym, nawet jeśli brakuje zgody co do szczegółowych kwestii. Podejmowane w ramach KPM rozważania równie dobrze mogą przysłużyć się pracom nad stworzeniem bardziej ogólnej konwencji poświęconej zbrodniom międzynarodowym.
Analiza projektu artykułów przyjętych w 2019 roku potwierdza zasadniczy brak konfliktów z zobowiązaniami państw wynikającymi z aktów ustanawiających trybunały międzynarodowe, zarówno stały MTK, jak i trybunały hybrydowe o mieszanej, międzynarodowo-krajowej jurysdykcji i składzie. Zawarta w art. 2 definicja zbrodni przeciwko ludzkości powtarza analogiczną treść ujętą w art. 7 statutu rzymskiego. Prace Komisji zdają się dopełniać prace nad częścią materialną między-narodowego prawa karnego. Projekt artykułów przyczynia się też do implementacji zasady kom-plementarności wynikającej ze statutu rzymskiego. Centralnym zamysłem kodyfikacji było przede wszystkim podbudowanie prawodawstwa wewnętrznego i odnośnej działalności sądów krajowych oraz ustanowienie ram współpracy w zakresie ekstradycji oraz pomocy prawnej.
Nieistnienie normy traktatowej nie jest bezwzględną przeszkodą dla pociągnięcia do odpowiedzialności na gruncie prawa międzynarodowego. Podstawy do tego może przecież dostarczać mię-dzynarodowe prawo zwyczajowe. Oczywiście związana z nim niewystarczająca precyzja wywołuje wiele problemów, przede wszystkim ze względu na zasadę legalizmu ścigania karnego.
W opracowaniu odniesiono się także do negatywnego wymiaru kodyfikacji. Wybór metody traktatowej bywa niekiedy uznawany za otwarcie drogi do kwestionowania ustaleń dokonanych w konwencji, a przez to osiągnięcie zupełnie odwrotnego od zamierzonego skutku. Ale nawet pozo-stawienie kodyfikacji jako niewiążącego instrumentu ma znaczenie do ustalenia rozumienia prawa międzynarodowego na podobieństwo kodyfikacji traktatowej. Niezależnie od ostatecznej formy działalności KPM formułowanie i usystematyzowanie norm w wersji pisemnej jest przedsięwzięciem, które zapewnia postęp w prawie. Przez wzmocnienie jego pewności i okazję do wyjaśnienia i rozwijania istniejących już norm, ale też wykrystalizowanie kodyfikowanych reguł w jedną szczegółową formułę może być przeszkodą dla przyszłego rozwoju prawa i jego responsywności względem potrzeb społeczności międzynarodowej.