Przedsiębiorstwo państwowe jako podmiot postępowania arbitrażowego w systemie prawnym gospodarki nakazowo-rozdzielczej końcowego okresu PRL

Abstrakt

Niniejsza publikacja traktuje o przedsiębiorstwie państwowym jako jednym z pod-stawowych podmiotów systemu gospodarki nakazowo-rozdzielczej schyłkowego okresu PRL. Tym samym wskazano na istotę prawnomaterialną przedsiębiorstwa państwowego oraz jego formalne aspekty funkcjonowania w systemie dochodzenia roszczeń w ówczesnym postępowaniu arbitrażowym.
Zarówno samo postępowanie arbitrażowe, jak i funkcjonowanie Państwowego Arbitrażu Gospodarczego jako organu pozasądowego uprawnionego do rozstrzygania i zapobiegania powstawaniu w przyszłości sporów o charakterze gospodarczym było charakterystyczne dla ówczesnego systemu politycznoprawnego.
Co do zasady sama istota rozstrzyganych sporów i ich zakres przedmiotowy odnoszący się do szeroko postrzeganych spraw o charakterze gospodarczym mógłby — przy uwzględnieniu określo-nych ówczesnych oraz współczesnych realiów — wpasowywać się w nurt szeroko postrzeganego sądownictwa gospodarczego. Niemniej jednak zarówno podmioty postępowania, jak i sam organ rozstrzygający były ściśle związane ze specyfiką prawnoustrojową gospodarki nakazowo-rozdzielczej.
Specyfika ta dotyczyła między innymi działalności prowadzonej przez ówczesne przedsię-biorstwa państwowe. Należy bowiem wskazać, że działalność tychże podmiotów, prowadzona na podstawie wydzielonych na ich potrzeby części mienia ogólnonarodowego, była co do zasady samodzielna pod kątem formalnym, a tym samym w ograniczonym stopniu wykazywała pewne znamiona współcześnie postrzeganej działalności gospodarczej. Jednakże pod kątem materialnym działalność ta była nierozerwalnie podporządkowana realizacji określonych celów i zasad wynikających z narodowych planów społeczno-gospodarczych.
Dlatego też za podstawowe cele jednostek gospodarki uspołecznionej, w tym przedsiębiorstw państwowych, można było uznać nie te związane z samodzielnie prowadzoną działalnością gospodarczą, lecz te, które związane były z realizacją i wdrażaniem centralnie przyjętych zadań państwa, w tym o charakterze gospodarczym. Tym niemniej gospodarka nakazowo-rozdzielcza, mimo wszechobecnego planowania, narzucania i wdrażania zadań oraz środków ich realizacji, nie była wolna od określonych sporów za-chodzących miedzy szeroko postrzeganymi jednostkami gospodarki uspołecznionej, w tym między ówczesnymi przedsiębiorstwami państwowymi.
Dlatego też zarówno w celu rozstrzygania tychże sporów, jak i zapobiegania powstawaniu ich w przyszłości został powołany Państwowy Arbitraż Gospodarczy — organ, który na drodze pozasądowej de facto zmonopolizował pod kątem podmiotowym i przedmiotowym zakres spraw gospodarczych rozstrzyganych w ówczesnym systemie prawnym.