Prawo gospodarczo-administracyjne w koncepcji „dwóch sektorów” Piotra Iwanowicza Stuczki

Abstrakt

Koncepcja „dwóch sektorów” P.I. Stuczki, sformułowana na przełomie lat dwu-dziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia, we współczesnej literaturze ujmowana jest powszechnie jako pierwsza teoretyczna koncepcja wyodrębniania prawa gospodarczego w nauce radzieckiej. W licznych opracowaniach odwołujących się do koncepcji „dwóch sektorów” prawo gospodarcze (a właściwie prawo gospodarczo-administracyjne) jest przedstawiane jako gałąź przeciwstawiana prawu cywilnemu — wskazuje się, że prawo gospodarczo-administracyjne obejmowało regulację socjalistycznego sektora gospodarki, podczas gdy prawo cywilne normowało funkcjonowanie sektora prywatnego. W rezultacie rywalizacji obu sektorów sektor socjalistyczny miał wyprzeć sektor prywatny, a w konsekwencji prawo gospodarczo-administracyjne miało zająć miejsce prawa cywil-nego. Przedstawiana w tym kształcie powierzchowna charakterystyka koncepcji „dwóch sektorów” nie daje jednak pełnego i właściwego obrazu prawa gospodarczego (gospodarczo-administracyjnego) w ujęciu P.I. Stuczki.
W artykule zostało dowiedzione, że P.I. Stuczka postrzegał prawo gospodarczo-administracyjne w aspekcie dynamicznym — jako pożądany kierunek przyszłego rozwoju regulacji normujących funkcjonowanie socjalistycznego sektora gospodarki, wobec czego prawo gospodarczo-administracyjne nie było przez niego uznawane za gałąź równorzędną prawu cywilnemu. Prawo gospodarczo-administracyjne było rozumiane przez P.I. Stuczkę jako teoretyczna koncepcja modelowego obrazu pewnego zbioru unormowań, której przyszłe odzwierciedlenie w sferze prawa pozytywnego P.I. Stuczka uznawał za pożądane i celowe. Odzwierciedlenie to powinno przybrać postać kodeksu gospodarczo-administracyjnego, który zawierałby normy całościowo regulujące funkcjonowanie socjalistycznego sektora gospodarki radzieckiej. Koncepcja prawa gospodarczo-administracyjnego nie była opisem obowiązujących ówcześnie regulacji prawnych — jakkolwiek P.I. Stuczka zwracał uwagę na wyodrębnienie się w systemie prawa grupy „norm gospodarczo-administracyjnych”, normy te de lege lata nie formowały samodzielnej gałęzi prawa. Koncepcji prawa gospodarczo-administracyjnego należy zatem przypisać charakter postulatywny, nie zaś deskryptywny.
W artykule wskazano również, że wyróżnienie prawa gospodarczo-administracyjnego ukształ-towało się na gruncie krytycznego postrzegania przez P.I. Stuczkę szerokiego zakresu regulacji i stosowania kodeksu cywilnego Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przyjętego w 1922 roku. Zamysł kodeksu cywilnego jako aktu prawnego całościowo regulującego ogół stosunków majątkowych i gospodarczych był zdaniem P.I. Stuczki nieakceptowalny w państwie socjalistycznym i nie odpowiadał realiom funkcjonowania społeczeństwa oraz gospodarki radzieckiej. Sferą regulacji prawnej, której objęcie oddziaływaniem kodeksu cywilnego przedstawiało się dla P.I. Stuczki jako szczególnie wątpliwe, było funkcjonowanie socjalistycznego sektora gospodarki, to jest stosunków między tworzącymi ten sektor przedsiębiorstwami państwowymi. Mając na względzie zasadnicze różnice w materii stosunków kształtujących się w sektorze socjalistycznym (bazujących na planowości) i sektorze prywatnym (bazujących na anarchii), P.I. Stuczka wskazywał, że różnice te powinny znajdować odzwierciedlenie także w formie prawnej regulacji funkcjonowania obu sektorów. Dla regulacji funkcjonowania zorganizowanego (ustrukturyzowanego) sektora socjalistycznego nieadekwatne były regulacje cywilnoprawne, oparte na paradygmacie stosunków między podmiotami samodzielnymi i autonomicznymi, przybierających charakter horyzontalny. Prawo normujące sektor socjalistyczny winno mieć charakter prawa gospodarczo-administracyjnego, którego administracyjne znamię odnosiłoby się do aktywnej roli organów państwowych w dziedzinie zarządzania socjalistycznym sektorem gospodarki.