Donosicielstwo w postępowaniach przed Sondergericht Kattowitz (1939–1945)

Abstrakt

Artykuł poświęcono zagadnieniu donosicielstwa w postępowaniach karnych prowadzonych przez Sondergericht Kattowitz, czyli Sąd Specjalny w Katowicach. Sondergericht był niemieckim sądem karnym działającym na wcielonym do Rzeszy Górnym Śląsku podczas II wojny światowej. Opracowanie stara się odpowiedzieć na pytania o charakter i rozmiary donosicielstwa w postępowaniach karnych prowadzonych przed tytułowym sądem specjalnym, a także motywacje denuncjatorów. W tekście przyjęto rozumienie donosicielstwa jako doniesienie na kogoś z osobistych, niskich pobudek oraz scharakteryzowano jego zakres i rozmiary w okresie III Rzeszy. Korzystając z metody statystycznej przeanalizowano podstawę wszczęcia w wybranych na zasadzie proporcjonalności postępowaniach stanowiących 10% ogółu spuścizny Sondergericht Kattowitz (przebadano 240 spraw na 2394 zachowane). Donosy stanowiły podstawę wszczęcia w 20% postępowań. Odsetek ten jest niższy niż w przypadku innych sądów specjalnych, co wynikało z przewagi czynów o charakterze kryminalnym wśród spraw rozpoznanych przez Sondergericht Kattowitz. Donosy w przeważającej większości przypadków miały charakter imienny, znacznie rzadziej anonimowy; 64% donosów dotyczyło czynów o charakterze politycznym (przeważnie tak zwanych wy-powiedzi antypaństwowych), 27,5% — kryminalnym, a 8,5% — gospodarczym. Następnie skupiono się na analizie zidentyfikowanych donosów. W miarę możliwości starano się scharakteryzować ich autorów oraz okoliczności ich sporządzenia. Omówiono również zasady i próby powojennego pociągnięcia do odpowiedzialności karnej denuncjatorów. Wskutek uwarunkowań poszczególnych spraw i trudności dowodowych w żadnym ze zidentyfikowanych przypadków nie doszło do skaza-nia rzekomego denuncjatora z okresu okupacji.