Status kombatanta z tytułu uczestnictwa w Istriebitielnych Batalionach (rozważania historycznoprawne i dogmatycznoprawne)

Abstrakt

Artykuł został poświęcony ukazaniu genezy powstania i działalności tak zwanych Istriebitielnych Batalionów (IB) — batalionów niszczycielskich funkcjonujących na terenach Wołynia i Galicji Wschodniej — formacji militarnych, które jako służba pomocnicza Armii Czerwonej, często dowodzona przez oficerów totalitarnej formacji NKWD, walczyły z oddziałami Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), frakcja Bandery oraz Ukraińskiej Powstańczej Armii.

Główny ideolog OUN Dymytro Doncow był zafascynowany ideologią faszystowską rozwijającą się w Europie, dlatego też — idąc za swoim ideologiem oraz wraz ze swoim rozwojem — OUN i jej największa grupa: frakcja Bandery (OUN-B) przybrały charakter faszystowski. Również kierownik referatu wojskowego OUN Mychajło Kołodzinśkyj, po opuszczeniu więzienia w II Rzeczypospolitej, został wysłany przez OUN do faszystowskich Włoch, gdzie Benito Mussolini wyraził zgodę na utworzenie obozów szkoleniowych dla nacjonalistów ukraińskich, jak również dla chorwackich ustaszy. Tam tworząc ukraińską doktrynę wojenną, zapowiadał krwawą rozprawę z Polakami, Żydami i Rosjanami. Te zapowiedzi spełniły się w czasie II wojny światowej, a tragiczne wydarzenia na Wołyniu i Galicji Wschodniej opisane w niniejszym artykule ewidentnie wyczerpują znamiona lemkinowskiej definicji genocydu, która znalazła się w Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 9 grudnia 1948 roku.

W tekście nie zostanie poruszona kwestia działalności Istriebitielnych Batalionów na terenie Litwy i Białorusi, gdyż ich działalność była zgoła odmienna. Nie broniły one tam zazwyczaj ludności polskiej, a zwrócone były głównie przeciwko podziemiu niepodległościowemu, wspomagając totalitarną NKWD.

Druga część opracowania to dogmatycznoprawna analiza orzecznictwa sądów polskich w sprawie przyznawania osobom służącym w opisywanej formacji statusu kombatantów. Zgodnie z obowiązującym prawem uczestniczenie obywateli polskich w Istriebitielnych Batalionach na dawnych ziemiach polskich w województwach lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim w latach 1944–1945 w obronie ludności polskiej przed ukraińskimi nacjonalistami stanowi działalność kombatancką. Jednak po 1989 roku nie było to takie oczywiste. Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów stał konsekwentnie na stanowisku, że uprawnienia kombatanckie nie przysługują z mocy art. 21 ust. 2 pkt 3 ustawy o kombatantach osobie, która służyła w totalitarnych formacjach NKWD albo w innych organach represji ZSRR, działających przeciwko narodowi i państwu polskiemu. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego istniała też duża rozbieżność w kwestii stosowania przepisów ustawy o kombatantach w odniesieniu do uczestnictwa w walkach w ramach Istriebitielnych Batalionów. Dlatego też, ze względu na złożoność problemu, wydaje się jak najbardziej zasadne prześledzenie tej procedury z punktu widzenia historycznego i jurydycznego.