W cieniu trudnej przeszłości — kolejna odsłona kryzysu katalońskiego

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie represji, które dotknęły Katalonię w czasie hiszpańskiej wojny domowej (zniesienie autonomii i powrót do centralizmu, wyroki karne o charakterze politycznym), a tym samym ukazanie, że wybory polityczne oraz kwestia dialogu i mediacji w sprawie Katalonii to kwestia o znaczeniu niezwykłej wagi. Doświadczenia historyczne nie powinny stawać się elementem rozgrywek politycznych, ale motywować do debaty nad reformą ustrojową państwa i usprawnieniem mechanizmów współpracy między władzą centralną a regionem autonomicznym.

Dyktatura oznaczała dla Katalonii anulowanie całokształtu legislacji republikańskiej, orzecznictwa sądowego oraz unieważnienie statutu autonomii Katalonii z 1932 roku. Struktury polityczne powróciły do monarchistycznego centralizmu, a system sądownictwa do obowiązującego w 1931 roku. W system sądownictwa uderzyły również represje — zawieszono wszystkie postępowania cywilne, w których brali udział funkcjonariusze komunistyczni, oraz unieważniono działania przeprowadzone przez funkcjonariuszy spoza Movimiento Nacional. Władze wojskowe anulowały też liczne wyroki karne o charakterze polityczno-społecznym. Działania represyjne skierowano także w obszar edukacji w celu wyeliminowania z systemu osób, które nie odpowiadały interesom dyktatury. Powołano tak zwane komisje „oczyszczające”, odpowiadające poszczególnym poziomom edukacji i w praktyce decydujące o losie zawodowym nauczycieli.

Eskalacja separatystycznych dążeń Katalończyków miała miejsce jesienią 2017 roku. Rząd regionalny przegłosował wówczas ustawę o referendum i tak zwany Akt Przejściowy, określający ramy prawne dla mającej powstać republiki Katalonii, po pozytywnym wyniku głosowania w referendum. Hiszpański Trybunał Konstytucyjny zawiesił jednak wskazane akty prawne. W październiku 2017 roku uruchomiono w Hiszpanii po raz pierwszy procedurę art. 155 Konstytucji, zawieszając autonomię regionu. Tuż po wyroku Sądu Najwyższego z 14 października 2019 roku, zasądzającego kary pozbawienia wolności dla dziewięciu liderów katalońskich separatystów, w całej Katalonii miały miejsce gwałtowne zamieszki, manifestacje i akty wandalizmu, a mieszkańcy domagali się amnestii dla skazanych.

Szczególna rola niewątpliwie przypadła europejskim instytucjom wymiaru sprawiedliwości w kontekście wyroku TSUE w sprawie katalońskich separatystów i ich statusu eurodeputowanych. Jednocześnie należy podkreślić, że reakcja na sprawę katalońską wyłącznie z poziomu wymiaru sprawiedliwości jest jedynie środkiem doraźnym, niezmierzającym do wypracowania konstruktywnych rozwiązań konfliktu.