Niedyskursywna pamięć traumatyczna a tożsamość zbiorowa. Romowie wobec doświadczenia zagłady

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest romska pamięć niedyskursywna, czyli niewyrażana w mowie czy w piśmie obecność przeszłości w praktykach, relacjach, strukturach społecznych i hierarchiach kulturowych. Ta forma pamięci odgrywa szczególnie istotną rolę w wypadku Romów, a więc sieci zbiorowości, które w przeszłości miały utrudniony dostęp do środków wytwarzania pamięci zbiorowej. Autor nawiązuje do teorii systemów i antropologii symbolicznej Mary Douglas, by pokazać, w jaki sposób lęki spowodowane przez traumatyczne wydarzenia historyczne, związane z naruszeniem zewnętrznej granicy społeczności romskiej, są w niedyskursywny sposób kodowane w jej strukturze społecznej i kulturze. W konsekwencji autor stawia tezę, że niemożność kontroli granicy zewnętrznej (na przykład skutecznej obrony przed prześladowaniami) prowadzi do kompensacyjnej kontroli granic wewnątrzgrupowych (na przykład wzmocnienia patriarchalnej relacji między kobietami a mężczyznami). Tezę tę potwierdza odmienny status kobiet w skądinąd kulturowo podobnych grupach polskich Romów Karpackich i Romów słowackich, który badacz wyjaśnia odmiennymi dla obu grup doświadczeniami II wojny światowej i związanymi z tym różnymi formami pamięci niedyskursywnej.