Czuć się nieswojo. O kategorii „awkward” w badaniach kultury

Abstrakt

Tekst rekonstruuje pojawienie się kategorii awkward w badaniach kulturoznawczych i antropologicznych jako produktywnego terminu inicjującego społecznie zorientowane studia nad obiektami i archiwami. Awkward objects, czyli „niezręczne, kontrowersyjne, wzbudzające poczucie zażenowania przedmioty”, pozwalają odsłonić sporne kwestie, nie zawsze społecznie w pełni jawne. Działają więc jak pryzmat rozszczepiający pozornie jednolite wspólnotowe dyskursy (Jonas Tinius). Jednocześnie funkcjonuje wektor o odmiennym kierunku — awkward objects zmuszają do skupienia uwagi na sobie samych, prowokacyjnie ukazując swą komunikacyjną niespójność, niejednoznaczność, wielorakość (Erica Lehrer, Roma Sendyka, Wojciech Wilczyk, Magdalena Zych). Kognitywny dysonans odczuwany przez poznającego/poznającą, niemożność wypracowania koherentnego wniosku, odsłania indywidualne, zinterioryzowane założenia, które zostają wystawione w tej sytuacji na próbę, test, rewizję. Tak nieprzepracowane kwestie, zwłaszcza te związane z przeszłością (Sharon Macdonald, Erica Lehrer), ujawniają uwikłanie wspólnot w dramatyczne i nierozliczone wydarzenia. Procedury badawcze budowane wokół kategorii awkward prowadzą zatem do odnowienia — jak przewidywali teoretycy (Adam Kotsko, Mary Cappello) — indywidualnych postaw poznawczych i relacji wspólnotowych.