Artykuły
https://orcid.org/0000-0002-9842-691X
W niniejszym artykule pragnę skoncentrować się na ukształtowaniu poprzemysłowych miasteczek na Górnym Śląsku, które łączą w sobie nakładające się na siebie struktury wsi i miasta. Struktury te uwidaczniają się w znakach obecnych w krajobrazie kulturowym, ukształtowaniu przestrzennym miasteczka i praktykach mieszkańców, unieważniając tym samym opozycję wieś–miasto. Nasuwają się więc pytania: w jaki sposób dawna wieś przekształciła się w poprzemysłowe miasteczko? W jaki sposób struktury te ujawniają się w krajobrazie kulturowym — jakie zawiera znaki? Gdzie ujawnia się wiejski rodowód miasteczka? W jaki sposób relacja wieś–miasto wpłynęła na mieszkańców miasteczka? Aby odpowiedzieć na te pytania, posłużę się koncepcją habitusu Pierre’a Bourdieu. Artykuł ten jest oparty na wstępnych wynikach antropologicznych, jakościowych badań terenowych przeprowadzonych w latach 2019–2021 w Radzionkowie. Radzionków stanowi wyjątkową przestrzeń, która umożliwia prześledzenie długiego procesu zmian, które zaszły w przemyśle oraz wywarły wpływ na habitus mieszkańców. Miasteczko przez wieki rozwijało się przestrzennie i urbanistycznie jako wieś. Dopiero rozwój górnictwa i hutnictwa w XIX i XX wieku stopniowo przyczyniał się do zmiany charakteru wsi, uprzemysłowienia jej i zmiany habitusu radzińczan. Wzory kultury wiejskiej nadal są jednak obecne w codziennych praktykach zadomowionych mieszkańców, podtrzymywane przez cielesną hexis. Wezmę także pod uwagę stosunek zadomowionych mieszkańców do nowej zabudowy miejskiej (np. nowy rynek, bloki mieszkalne), który odzwierciedla ich nastawienie do przestrzeni aspirującej do miejskości.
Archiwum Prywatne Adrianny Kus: APAK 765/A/1 — APAK 1715/O/57 Stacjonarne badania terenowe nt. habitusu zadomowienia w tradycji Górnego Śląska, prowadzone w Polsce (Radzionków, Bytom) — 2019–2021.
Benedyktowicz D., Benedyktowicz Z., Dom w tradycji ludowej, Wrocław 1992.
Bourdieu P., Zmysł praktyczny, przeł. M. Falski, Kraków 2008.
Chmielewska M., Osiedla i kolonie robotnicze w Katowicach — identyfikacja, rozmieszczenie i stan zachowania, „Acta Geographica Silesiana” 6, 2009, s. 9–14.
Drabina J., Radzionków, [w:] Z dziejów dzielnic Bytomia, red. J. Drabina, Bytom 1991.
Dziura M., Rola i znaczenie dźwięku dzwonów w kształtowaniu poczucia zadomowienia, „Journal of Urban Ethnology” 17, 2019, s. 259–278.
Bukowska-Floreńska I., Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice 2007.
Gerlich M., Rytm i obyczaj. Cztery szkice o tradycyjnej kulturze górniczej, Zabrze 2003.
Gnieciak M., Mieszkania robotnicze na terenie Górnego Śląska — przeszłość i teraźniejszość, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 10, 2010, s. 139–150.
Grzybowski A., Współczesna architektura inspirowana regionalnym budownictwem Górnego Śląska na przykładach własnych projektów domów jednorodzinnych z końca XX wieku i początku XXI wieku, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach” 8, 2016, s. 9–29.
Knosała J., Parafja Radzionkowska. Jej dawniejsze i dzisiejsze stosunki, Katowice 1926.
Krawczyk J.A., Rozwój przestrzenny i zmiany terytorialne Radzionkowa, [w:] Dzieje Radzionkowa, J.A. Krawczyk, M. Minas, P. Tyczka, J. Wroński, Radzionków 2002.
Lach K., In hoc signo vinces. Znaki krzyża na elewacjach domów w powiecie raciborskim, „Rocznik Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 7, 2019, s. 30–44.
Leśniak-Moczuk K., Leśniak-Moczuk A.D., Kontrasty w domostwie małego miasta i wsi mieleckiej, [w:] Małe miasta. Dom polski w refleksji badawczej, red. M. Zemło, Białystok 2021.
Ligęza J., Żywirska M., Zarys kultury górniczej, Katowice 1963.
Mrowiec A., Dzieje Kopalni Węgla Kamiennego „Radzionków” w Radzionkowie (1871–1971), Radzionków 1972.
Mrozek W., Tradycyjna rodzina górnicza — jej cechy społeczne i kierunki przeobrażeń, [w:] Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, humorze i pieśniach, red. B. Grodzińska-Ciałowicz, Katowice 1988.
Simonides D., Wierzenia i zachowania przesądne, [w:] Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice 1989.
Sulimowska-Ociepka A., Kłopotliwe dziedzictwo — historyczne osiedla robotnicze Górnego Śląska, „Przegląd Kulturoznawczy” 27, 2016, nr 1, s. 60–72.
Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, Warszawa 1987.
Tyczka P., Położenie Radzionkowa, [w:] Dzieje Radzionkowa, J.A. Krawczyk, M. Minas, P. Tyczka, J. Wroński, Radzionków 2002.
Vaishar A., Lipovská Z., Šťastná M., Small towns in post-mining regions, [w:] Post-Mining Regions in Central Europe. Problems, Potentials, Possibilities, red. P. Wirth, B. Černič Mali, W. Fischer, München 2012.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0860-6668.27.4.4
