Na warsztacie
https://orcid.org/0009-0006-7582-1542
Tematem artykułu są ręcznie retuszowane portrety fotograficzne zwane monidłami, które trwale wpisały się w ikonosferę polskiej prowincji. W tekście nakreślona została geneza zjawiska, wywodzona z ulegającej na przełomie XIX i XX wieku silnym przeobrażeniom kultury ludowej, spowodowanym uwłaszczeniem chłopów, industrializacją, migracją ludności wiejskiej do miast oraz możliwością awansu społecznego. Opisane zostały praktyki tworzenia i dystrybucji monideł oraz realia, w jakich te obrazy funkcjonowały. Fenomen monideł pokazuje, jak w PRL-u nierówności społeczne podtrzymywane były za pomocą sądu smaku, rozumianego za Pierrem Bourdieu jako narzędzie społecznej dystynkcji. W końcowej części podjęte zostały próby wskazania przyczyn, dla których temat monideł był długotrwale pomijany w dyskursie naukowym.
Barańska K., Muzeum etnograficzne. Misje, struktury, strategie, Kraków 2004.
Bartuszek J., Między reprezentacją a „martwym” papierem. Znaczenie chłopskiej fotografii rodzinnej, Warszawa 2005.
Berger J., O patrzeniu, przeł. S. Sikora, Warszawa 1999.
Bourdieu P., Dystynkcja. Krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Biłos, Warszawa 2005.
Duch-Dyngosz M., Zapomniana genealogia Polaków, „Znak” 684, 2012, s. 8–13.
Dunin J., Te dawne, błyszczące obrazki, „Prace Kulturoznawcze” 8, 2005 (Aksjosemiotyka karty pocztowej II, red. P. Banaś), s. 117–126.
Dymała A., Monidło — próba analizy zjawiska, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Stefana Bednarka, Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet Wrocławski 2013.
Dymała A., Omamieni monidłem — rzecz o pożądanej niewierności obrazu, [w:] Do rzeczy! Szkice Kulturoznawcze, red J. Małczyński, R. Tańczuk, Wrocław 2011, s. 9–18.
Gębarowicz M., Iluminowane inkunabuły w lwowskiej filii Biblioteki AN USRR. Referat wygłoszony w dniu 29 października 1940 r. we Lwowie na sesji naukowej poświęconej pięćsetnej rocznicy wynalezienia druku, „Czasopismo Zakładu im. Ossolińskich” 1994, nr 4, s. 85–93.
Himilsbach J., Monidło, [w:] J. Himilsbach, Monidło. Przepychanka, Warszawa 1980.
Klekot E., Kłopoty ze sztuką ludową, Gdańsk 2021.
Klekot E., Sąd smaku a współczesna sztuka religijna, „Sacrum et Decorum” 2009, nr 2, s. 31–37.
Klekot E., Święte obrazki, Licheń i sąd smaku, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2002, nr 1–2, s. 117–119.
Kłosiewicz R., Monidło w salonie, „Fotografia” 1977, nr 1–12 (25–36), s. 19–26.
Kwiatkowska P., Monidło, [w:] Kultura wizualna w Polsce. Spojrzenia, red. I. Kurz, P. Kwiatkowska, M. Szcześniak, Ł. Zaremba, Warszawa 2017, s. 68–77.
Moles A., Kicz, czyli sztuka szczęścia: studium o psychologii kiczu, przeł. A. Szczepańska, E. Wende, Warszawa 1978.
Pajączkowska A., Wędrowny zakład fotograficzny, Wołowiec 2019.
Pajączkowska A., Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii, Wołowiec 2023.
Poprzęcka M., Ojciec ochweśników, „Ziemia” 1957, nr 3 (5), s. 12–13.
Robotycki Cz., Myślenie typu ludowego w polskiej kulturze masowej (propozycje badawcze), „Etnografia Polska” 29, 1985, z. 1, s. 111–117.
Romanowski G., Magia monidła. Sklecony świat tęsknot, „Kronika Miasta Łodzi” 2012, nr 1–2 (57/58), s. 205–212.
Seweryn T., Rozdroża sztuki ludowej, Warszawa 1948.
Sontag S., O fotografii, przeł. S. Magala, Kraków 2009.
Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa 1986.
Szcześniak M., Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce, Warszawa 2023.
Szydłowska A., Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u, Wołowiec 2023.
Tokarska-Bakir J., Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści, Sejny 2004.
Tylkowa D., Wyposażenie mieszkań, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, red. M. Biernacka, A. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1976, s. 329–352.
Wasilewska J., Ochweśnik, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 108, 2017, s. 319–328.
Krauze A., Monidło [film], Studio Filmowe „Tor”, Polska 1969.
Dixi, Monidło, http://niepoprawni.pl/blog/29/monidlo.
Kielisiński K., kwasoryt Wędrowny obraźnik, https://pl.wikipedia.org/wiki/Obra%C5%BAnik#/media/Plik:K-W-Kielisinski-Wedrowny-obraznik-kwasoryt.jpg.
Klara M., Ślubnych zdjęć czar..., Blog „Rodzina Klarów”, http://klarowie.blox.pl/2012/04/Slubnych-zdjec-czar.html.
Kosieliński S., Skulscy ochweśnicy, http://www.skulsk.pl/ochwesnicy.html.
Leśniak K., Monidło — rehabilitacja, Dwutygodnik.com, marzec 2011, http://www.dwutygodnik.com/artykul/1971-monidlo-rehabilitacja.html.
Łęski R., Saga polskich Greenów, cyt. za: Monidła. Wystawa z własnych zbiorów galerii Ciasna, http://www.ciasna.jasnet.pl/MONIDLA/INDEX.HTM.
Mikołajczyk M., Zofia Rydet. Zapis 1978–1990 — Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Pisanie o Fotografii. Subiektywne artykuły o fotografii, 15.11.2015, https://www.pisanieofotografii.pl/zofia-rydet/.
Miłosz M., Ćwiartka z rana, czyli o Wesołym Romku, „Rzeczpospolita”, 4.12.2009, https://www.rp.pl/kultura/art15268361-cwiartka-z-rana-czyli-ballada-o-wesolym-romku.
Piekarska M.K., Monidło... W świecie absurdów, http://piekarska.blog.onet.pl/2009/09/06/monidlo/.
Rydet Z., Cykle fotograficzne, https://zofiarydet.com/zapis/pl/library?page=1&sets=3&search=monid%C5%82o.
Даль В., Толковый словарь живаго великорускаго языка, wydanie elektroniczne, https://slovar-dalja.net/.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0860-6668.27.4.10
