Artykuły
https://orcid.org/0000-0003-4994-1517
Próbę opisu kondycji teorii kultury w Polsce współczesnej ocenić można jako przynajmniej ryzykowną. Nie zamierzam jednak w tym szkicu poddawać krytyce konkretnych tekstów ani odwoływać się do propozycji autorskich, chcę natomiast zwerbalizować niektóre osobiste wrażenia z mniej lub bardziej uważnej lektury propozycji teoretycznych, które pojawiły się w Polsce w ostatnim pięćdziesięcioleciu. Jest to dość długi okres, w którym można zaobserwować zarówno pewną ciągłość, jak i zmianę zachodzące w paradygmatycznych uwarunkowaniach sposobów interpretacji kultury. Sposoby te determinowane są nie tylko propozycjami zewnętrznymi (w minionym trzydziestoleciu ich liczba wyraźnie wzrosła w stosunku do okresów wcześniejszych), ale i zależą od lokalnych tradycji różnych nauk, które posługują się pojęciem kultury, adaptując je do własnych potrzeb. Od momentu, w którym kultura uznana została za autonomiczny przedmiot badań, tworzenie teorii kultury stało się wymogiem, obowiązującym nie tylko zwolenników paradygmatu modernistycznego, lecz także postmodernistycznego. Warto zauważyć, że teoria kultury w Polsce nie oznacza tworzenia teorii kultury polskiej; przeciwnie — wielu badaczy próbuje ustalać zależności teoretyczne mając na uwadze współtworzenie uniwersalnej teorii kultury. W tej sytuacji bywają marginalizowane próby wypracowania teorii kontekstualnej, uwzględniającej specyfikę tradycji i nawyków lokalnych. Niemniej należy je uznać za ważne i inspirujące. Koncepcja mnemotoposu Stefana Bednarka zakładała istnienie pewnej wspólnoty wyobrażeń i znaków. Skłoniła mnie ona do postawienia pytania o to, czy obecne w przedstawieniach symbolicznych i w snach Polaków ślady wspólnoty, wskazujące na długie trwanie aksjologicznych podstaw zachowań indywidualnych i zbiorowych, znajdują przełożenie także na sferę wyborów intelektualnych, dokonywanych w procesie opisu i interpretacji otaczającej nas rzeczywistości kulturowej; na ile powtarzają się w tych opisach, charakterystykach i syntezach wspólne, tradycyjne wzorce postrzegania świata, a także wspólne i zarazem specyficzne dla kultury polskiej sposoby autointerpretacji tejże kultury.
Bednarek S., Jeśli nie miejsca pamięci, to co? O badaniach pamięci, „Kultura Współczesna” 2010, nr 1, s. 100–110.
Bednarek S., Mnemotoposy. Słowo wstępne, „Przegląd Kulturoznawczy” 2012, nr 1 (11).
Bednarek S., Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2012, s. 33–43.
Bednarek S., Sennik polski, czyli pamięć zbiorowa zapisana w marzeniach sennych, [w:] Historia, pamięć, świadomość, red. A. Klarman, Wrocław-Warszawa 2021, s. 17–46.
Bednarek S., Świat marzeń sennych. W stronę interpretacji neurokulturoznawczej, [w:] Neuropsychologia i neurologopedia, red. G. Jarzębowska, J. Góral-Półrola, A. Kozub, Opole 2017, s. 433–457.
Czarnowski S., Kultura, Warszawa 1946.
Eagleton T., Koniec teorii, przeł. B. Kuźniarz, Warszawa 2012.
Gellner E. Pojęcie pokrewieństwa i inne szkice o metodzie i wyjaśnianiu antropologicznym, przeł. A. Bydłoń, Kraków 1995.
Hall E.T., Poza kulturą, przeł. E. Goździak, Warszawa 1984.
Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1964.
Kłoskowska A., Socjologia kultury, Warszawa 1981.
Kosowska E., Przestrzenie tożsamości, [w:] Dylematy wielokulturowości, red. W. Kalaga, Kraków 2004, s. 67–77.
Kosowska E., Teoria kultury w tarapatach, [w:] Wiedza o kulturze polskiej u progu XXI wieku, red. S. Bednarek, K. Łukasiewicz, Wrocław 2000, s. 22–28.
Kosowska E., Jaworski E., „A to Polska właśnie...”. W kręgu wartości kultury narodowej, [w:] Kultura polska. Współczesność wobec tradycji, red. T. Kłak, Katowice 1992, s. 11–22.
Linton R., Kulturowe podstawy osobowości, przeł. A. Jasińska-Kania, Warszawa 1975.
Nora P., Między pamięcią i historią: Les lieux de Mémoire, „Tytuł roboczy: Archiwum” 2, 2009.
Ong W.J., SJ, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola, Lublin 1992.
Pacukiewicz M., Krajobrazy kontekstu, Katowice 2022.
Pietraszko S., Myśl o kulturze w dobie postscjentyzmu, „Prace Kulturoznawcze” 9, 1996, s. 95–107.
Rygielska M., Antropologia della letteratura a antropologia letteraria in Polonia. Storia, tradizioni, prospettive, „Lares. Quadrimestrale di studi demoetnoantropologici” 82, 2016, nr 2, s. 215–236.
Sny w kulturze, red. I. Topp, P.J. Fereński, R. Nahirny, Warszawa-Wrocław 2014.
Toffler A., Trzecia fala, przeł. E. Woydyłło, Warszawa 1985.
Wańkowicz M., Kundlizm, [w:] M. Wańkowicz, Kundlizm, Klub Trzeciego Miejsca, Polacy i Ameryka, Tworzywo, Warszawa 2011.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0860-6668.28.2.2
