Artykuły
https://orcid.org/0009-0000-4234-8716
Problem kryzysu klimatu analizowany jest w ramach różnorodnych dziedzin nauki, a jego złożoność skłania badaczy, badaczki do zacierania granic pojęciowych i dążenia do badań interdyscyplinarnych. Powoduje to przemyślenia natury ontologicznej, bo porusza między innymi kwestię utrwalonego już dualizmu natura–kultura. Liczne polemiki z jego zasadnością opierają się na potrzebie wyjścia badań kulturoznawczych, jak i humanistyki w ogóle, z antropocentrycznej orientacji. Tworzenie pojęć hybrydowych, takich jak „naturakultura” ma na celu budowanie nowego słownika i oddolnych metodologii odpowiadających na nowe wyzwania. Czy jest szansa, aby w binarnej teorii kultury Stanisława Pietraszki odnaleźć furtkę do przekraczania dualizmów i poszukiwania splotów tego, co ludzkie i nieludzkie? W niniejszym tekście szukam odpowiedzi na to pytanie, jednocześnie rysując podstawy teoretyczne dla rozwijania możliwych narracji o świecie po antropocenie. Opowieści te w swoim centrum sytuują przygodne relacje, które zdarzają się pomiędzy gatunkami. Takie przypadki przedstawiam za pomocą analizy trzech wyjątkowych działań, w których projektanci i projektantki współpracują z przyrodą: ożywioną i nieożywioną. Ich praktyki przekraczają antropocentryczne granice i inspirują do nowych sposobów życia.
Albrecht G., Van Horn G., Exiting the Anthropocene and Entering the Symbiocene, https://humansandnature.org/exiting-the-anthropocene-and-entering-the-symbiocene/ (dostęp: 20.01.2024).
Amalaraj P., Beavers save UK town from flooding by building 70m dam that is country’s largest, https://www.dailystar.co.uk/news/weird-news/beavers-save-uk-town-flooding-29278262 (dostęp: 10.04.2023).
Biedziński M., Architektura międzygatunkowa. Możliwości koegzystencji, [w:] Naturakultura. Próby z kulturoznawstwa krytycznego, red. J. Jeśmian, M. Skrzeczkowski, Gdańsk 2022, s. 139– 163.
Bińczyk E., Kapitałocen, ekologiczna ekonomia dewzrostu i filozofia Herberta Marcusego, „Analiza i Egzystencja” 2022, s. 117–134.
Crutzen P.J., Stoermer E.F., The “Antropocene”, “Global Change Newsletter” 41, 2000, s. 17–18.
Domańska E., Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2, s. 13–32.
Dunne A., Raby F., Critical Design FAQ, http://dunneandraby.co.uk/content/bydandr/13/0 (dostęp: 23.01.2024).
Fiedorczuk J., Lach D., Springer F., Wszystko zależy od czerwonej taczki, 2022, Audioteka, odcinki 1, 2.
Forestry England, Beaver trial at Cropton Forest, https://www.forestryengland.uk/beavertrial-cropton-forest (dostęp: 10.04.2023).
Fry T., Elimination by Design, “Design Philosophy Papers” 2015, nr 3 (2), s. 145–147.
Haraway D., Manifest gatunków stowarzyszonych, przeł. J. Bednarek, [w:] Teorie wywrotowe, Antologia przykładów, red. A. Gajewska, Poznań 2021, s. 241–260.
Haraway D., Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, Durham 2016.
Hitti N., Bob Hendrikx designs “living coffin” from mushroom mycelium, https://www.dezeen.com/2020/09/16/bob-hendrikx-living-cocoon-mycelium-coffin/ (dostęp: 21.02.2024).
Jeśmian J., Skrzeczkowski M., Nauki o naturzekulturze? Kulturoznawstwo w dobie posthumanizmu, [w:] Naturakultura. Próby z kulturoznawstwa krytycznego, red. J. Jeśmian, M. Skrzeczkowski, Gdańsk 2022, s. 11–27.
Kowalski K., O co tyle szumu? Projektowanie uniwersalne, https://formy.xyz/artykul/o-co-tyle-szumu-projektowanie-uniwersalne/ (dostęp: 21.02.2024).
Krokosz J., Wywiad to nie wszystko. O partycypacyjnych metodach projektowania, https://formy.xyz/artykul/wywiad-to-nie-wszystko-o-partycypacyjnych-metodach-projektowania/ (dostęp: 21.02.2024).
Kuciewicz M., De Iacobis S., Imaginarium, „Architektura i Biznes” 2019, luty, s. 54–83.
Kuciewicz M., De Iacobis S., Życie w nurcie, https://www.autoportret.pl/artykuly/zycie-wnurcie/#_ftn1 (dostęp: 10.01.2024).
Lacaton A., In conversation with Mathieu Wellner, [w:] Reduce Reuse Recycle. Architecture as Resource: German Pavillon 13th International Architecture Exhibition: La Biennale de la Venezia2012, red. M. Petzet, F. Heilmeyer, Berlin 2012, https://www.lacatonvassal.com/data/documents/20130415-18380412ReduceReuseRecycle.pdf (dostęp: 20.01.2024).
Lacaton A., Vassal J.P., Place Léon Aucoc, Bordeaux, https://www.lacatonvassal.com/index.php?idp=37# (dostęp: 21.04.2023).
Lica-Kaczan M., „Tu był dla nich raj, kiedy lała się woda”. O kim opowiada Skansen Osadnictwa Nadwiślańskiego w Wiączeminie Polskim, Oddział Muzeum Mazowieckiego w Płocku?, https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,historiomat,1756,historiomat_olendrzy_w_polsce.html (dostęp: 13.02.2024).
Manzini E., Design, When Everybody Design, https://www.youtube.com/watch?v=Ap-vE53CdFI&t=2561s (dostęp: 12.04.2023).
Marquard O., Apologia przypadkowości, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1994.
Morin E., Zagubiony paradygmat — natura ludzka, przeł. R. Zimand, Warszawa 1977.
Papanek V., Dizajn dla realnego świata, przeł. J. Holzman, Łódź 2012.
Parry M., Beavers in North Yorkshire save town from flooding with giant 70m dam, https://www.express.co.uk/news/uk/1737900/beavers-dam-pickering-North-Yorkshire-floodingsave (dostęp: 10.04.2023).
Pietraszko S., Kultura. Studia teoretyczne i metodologiczne, Wrocław 2010.
Rosińska M., Szydłowska A., Słowniczek Zoepolis, [w:] ZOEpolis. budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, red. M. Gurowska, M. Rosińska, A. Szydłowska, Warszawa 2020, s. 33–54.
Skansen Osadnictwa Nadwiślańskiego, https://mazowsze.szlaki.pttk.pl/1058-pttkmazowsze-skansen-osadnictwa-nadwislanskiego (dostęp: 13.02.2024).
Stangret-Rogowska M., Opowiedzieć świat inaczej, O praktykowanie utopii w antropocenie, [w:] ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, red. M. Gurowska, M. Rosińska, A. Szydłowska, Warszawa 2020, s. 89–105.
Steffen W., The Antropocene, TEDx Canberra 2010, https://www.youtube.com/watch?v=ABZjlfhN0EQ (dostęp: 8.01.2024).
Sugiera M., Wprowadzenie, [w:] Hakowanie antropocenu, red. M. Sugiera, Kraków 2023.
Szydłowska A., Projekt Przyszłość. Dizajn allocentryczny, czyli projektowanie dla ludzi i innych gatunków, https://vimeo.com/405426087 (dostęp: 23.06.2023).
Tonkinwise C., ‘I prefer not to:’ Anti-progressive Designing, [w:] Undesign, Critical Practices at the Intersection of Art and Design, red. G. Coombs, A. McNamara, G. Sade, London 2019, s. 74–84.
Ubertowska A., Antropocen/strategie oporu. Geomorficzny projekt Renza Piano, „Prace Kulturoznawcze” 22, 2018, nr 1–2, s. 83–96.
Usher P.J., Untranslating the antrophcene, “diacritics” 44, 2016, nr 3, s. 56–77.
Vries R. de, Bob Hendrikx innovates: living mycelium as a raw material for ‘Loop Living Cocoon, https://www.tudelftcampus.nl/bob-hendrikx-innovates-living-mycelium-as-a-raw-material-for-loop-living-cocoon/ (dostęp: 21.02.2024).
White L. A., The Evolution of Culture, New York 1959.
Wolska D., Kultura jako części mowy, „Ruch Literacki” 2019, z. 4, s. 451–457.
Yelavich S., w rozmowie z M. Rosińską i A. Szydłowską, Projektanci sprawiają, że rzeczy stają się dostrzegalne, [w:] ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, red. M. Gurowska, M. Rosińska, A. Szydłowska, Warszawa 2020, s. 71–76.
Zamorska M., Kain, plantacjocen i wykluczanie światów roślinnych, „Kultura–Historia–Globalizacja” 26, 2019, s. 185–195.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0860-6668.28.2.5
