Z problematyki podmiotów prawa cywilnego i praw podmiotowych prywatnych obywateli polskich w Generalnym Gubernatorstwie

Abstrakt

Artykuł dotyczy zagadnień z zakresu problematyki podmiotów prawa cywilnego i praw podmiotowych prywatnych obywateli polskich w Generalnym Gubernatorstwie (Generalgovernment für die besetzten polnischen Gebiete), istniejącym w latach 1939–1945.

Po ogólnym nakreśleniu koncepcji i rzeczywistości Generalnego Gubernatorstwa jako Reststaatu autor wykazuje, że odrębna sytuacja prawna poszczególnych grup narodowościowych (status narodowy, status rasowy) zamieszkujących w Generalnym Gubernatorstwie, naruszająca zasadę równości wobec prawa, wpływała na wiele stosunków cywilnoprawnych. Analizie kolejno zostają poddane takie kwestie, jak: prawo do wstępowania w związki małżeńskie oraz utrzymywania stosunków seksualnych, naruszenie autonomii woli w zakresie prawa do świadczenia pracy, ograniczenia autonomii woli podmiotu prawa i pozycji prawnej w obrocie profesjonalnym, a wreszcie dyskryminacja ludności żydowskiej jako podmiotów prawa prywatnego.

Autor dowodzi, że w odniesieniu do ludności polskiej, w interesującym nas tu zakresie prawa cywilnego, co prawda przed sądami polskimi stosowano polskie ustawodawstwo, jednak zostało ono w istotny sposób zmienione bądź uchylone przez ustawodawstwo Generalnego Gubernatorstwa. Ponieważ autonomia jednostki przestała być zasadniczym elementem prawa prywatnego, to tym samym nie tylko coraz wyraźniej zawężała się sfera, w której podmiot prawa swobodnie regulował sytuacje prawne stworzone aktami swojej woli, lecz także, a nawet w szczególności, zmniejszała się sfera tradycyjnie chronionych przez prawo cywilne praw podmiotowych prywatnych jednostek. Efekt dyskryminacji narodowościowej i rasowej Polaków łączył się tu nierozerwalnie z fundamentalnym dla interesów Trzeciej Rzeszy aspektem wyzysku ekonomicznego. W stosunku do ludności żydowskiej natomiast od samego początku zasadniczym celem okupanta było pozbawienie Żydów godności osobistej, ich stygmatyzacja, upokorzenie, pozbawienie woli oporu i zmuszenie do posłuszeństwa eksploatacja ekonomiczna, „wyniszczenie przez pracę”, a ostatecznie eksterminacja całego narodu.