Artykuły naukowe
Tom 35 (2021): Realizacja praw i wolności w obliczu współczesnych problemów gospodarczych i społecznych
Praktyka funkcjonowania Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Uwagi na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 2016 roku w sprawie K 6/14 — część I
- Patryk Kukliński
Abstrakt
Tekst analizuje wybrane, aktualne problemy związane z działaniem Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie. Placówka powstała na początku 2014 roku na mocy ustawy z 22 listopada 2013 roku. Punktem odniesienia dla rozważań autora stał się wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 6/14, który uznał ustawę, poza jednym przepisem, za zgodną z Konstytucją RP. Autor, z perspektywy ponad siedmiu lat stosowania ustawy i w odniesieniu do argumentacji Trybunału, analizuje problemy związane z zakresem podmiotowym ustawy, metodyką terapeutyczną i warunkami bytowymi w KOZZD. Artykuł jest oparty na krytycznej analizie literatury oraz krajowego i zagranicznego orzecznictwa. Poniższy tekst to pierwsza część rozbudowanego materiału dotyczącego problemu izolacji postpenalnej w Polsce, którego kontynuacja znajdzie się w kolejnym numerze czasopisma. Analiza prowadzi do wniosku, że wprowadzona regulacja jest nieefektywna i sprzeczna ze standardami ochrony wolności i praw człowieka.
Bibliografia
Literatura
Bocheński M., Practical aspects of assessment of risk of re-offending by ‘especially dangerous’ offenders in the context of the judgment of the Constitutional Tribunal of 23 November 2016 (K 6/14), „Problems of Forensic Sciences” 108, 2016, s. 632–643.
Boer J. de, Whyte S., Maden T., Compulsory treatment of dangerous offenders with severe personality disorders: a comparison of the English DSPD and Dutch TBS systems, „Journal of Forensic Psychiatry & Psychology” 19, 2008, nr 2, s. 148–163, https://doi.org/10.1080/14789940701830726.
Dawidziuk E., Izolacja od społeczeństwa po odbyciu w pełni kary pozbawienia wolności, „Archiwum Kryminologii” 41, 2019, nr 1, s. 219–260, https://doi.org/10.7420/AK2019E.
Dawidziuk E., Traktowanie osób pozbawionych wolności we współczesnej Polsce na tle standardów międzynarodowych, Warszawa 2013.
Gierowski J.K., Oddziaływania terapeutyczne w Ustawie z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, czyli dlaczego psychiatria nie może zaakceptować „ustawy na bestie”, [w:] Wokół sprawców przestępstw, red. W. Woźniak, S. Śląski, Warszawa-Łomża 2016, seria „Episteme” (UKSW), nr 111, s. 91–107.
Gierowski J.K., Uwagi psychologa sądowego o możliwościach opiniowania o stopniu zagrożenia u osób objętych ustawą z 22 listopada 2013 r., „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2014, nr 82, s. 15–46.
Harrison K., Dangerous offenders, indeterminate sentencing, and the rehabilitation revolution, „Journal of Social Welfare & Family Law” 32, 2010, nr 4, s. 423–433, https://doi.org/10.1080/09649069.2010.539915.
Hoffmann K., Priebe S., Socjoterapia, [w:] Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej, red. H.J. Freyberger, W. Schneider, R.D. Stieglitz, red. wyd. pol. A. Bilikiewicz, Warszawa 2005, s. 327–332.
Kmieciak B., Czy szpital psychiatryczny jest (nadal) instytucją totalną?, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” 17, 2017, nr 2, s. 142–151, http://dx.doi.org/10.15557/PiPK.2017.0017.
Królikowski M., Sakowicz A., Granice legalności postpenalnej detencji sprawców niebezpiecznych, „Forum Prawnicze” 2013, nr 5, s. 17–34.
Kwieciński A., Ocena i perspektywy rozwoju systemu terapeutycznego wykonywania kary pozbawienia wolności, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 54, 2019, s. 67–83, https://doi.org/10.19195/2084-5065.54.4.
Nawój-Śleszyński A., Rozmiary i zróżnicowanie populacji więziennej w Polsce w okresie obowiązywania ustawodawstwa karno-wykonawczego z 1997 roku, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 54, 2019, s. 139–182, https://doi.org/10.19195/2084-5065.54.7.
Nawój-Śleszyński A., Systemy wykonywania kary pozbawienia wolności i ich potencjał reedukacyjny, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2016, nr 92, s. 5–37.
Niełaczna M., Zmiany za murami? Stosowanie standardów postępowania z więźniami w Polsce, Warszawa 2011.
Płatek M., Kreowanie groźnych, niebezpiecznych i złych, „Archiwum Kryminologii” 41, 2019, nr 1, s. 125–217, https://doi.org/10.7420/AK2019D.
Poradowska-Trzos M., Dudek D., Sieci społeczne pacjentów z chorobami afektywnymi, „Psychoterapia” 141, 2007, nr 2, s. 29–39.
Stańdo-Kawecka B., Wykonywanie kary pozbawienia wolności w trzech systemach — uwagi krytyczne, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 39, 2016, s. 109–131, https://doi.org/10.19195/2084-5065.39.7.
Stusiński J., Lew-Starowicz Z., Leczenie przestępców seksualnych. W poszukiwaniu optymalnego modelu, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2014, nr 82, s. 47–68.
Szafrańska M., Penalny populizm a media, Kraków 2015.
Taylor C., Nothing left to lose? Freedom and compulsion in the treatment of dangerous offenders, „Psychodynamic Practice” 17, 2011, nr 3, s. 291–306, DOI: https://doi.org/10.1080/14753634.2011.587638.
Zalewski W., Detencja „terapeutyczna” — wątpliwości konstytucyjne i polityczno-kryminalne w kontekście ustawy o „bestiach”, „Gdańskie Studia Prawnicze” 40, 2018, s. 371–388.
Akty prawne i dokumenty
Domański M., Opinia z dnia 24 września 2013 r. dotycząca projektu ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, [w:] Rządowy projekt ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, red. P. Kościelny, Warszawa 2013, s. 19–22, https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/C9C9D2ECF427AB48C1257C3900505560/$file/ppc_2-2013.pdf (dostęp: 5.02.2020).
Heitzman J., Ekspertyza z dnia 3 września 2013 r. do projektu ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, [w:] Rządowy projekt ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, red. P. Kościelny, Warszawa 2013, s. 7–18, https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/C9C9D2ECF427AB48C1257C3900505560/$file/ppc_2-2013.pdf (dostęp: 5.02.2020).
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm).
Raport Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) Warunki detencji w Unii Europejskiej: zasady i rzeczywistość opublikowany dnia 11 grudnia 2019 roku, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/raport-agencji-praw-podstawowych-warunki-detencji-w-unii-europejskiej (dostęp: 4.03.
2020).
Raport dla rządu Rzeczpospolitej Polskiej z wizyty Europejskiego Komitetu do spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) przeprowadzonej w Polsce w dniach 11–22 maja 2017 roku, CPT (2017) 62, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/raport-dla-polski-o-metodach-zapobiegania-torturom-po-polsku-resort-sprawiedliwo%C5%9Bci-opublikowa%C5%82 (dostęp: 18.02.2020).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 stycznia 2014 roku w sprawie Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (Dz.U. poz. 89 ze zm).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 stycznia 2014 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania świadczeń zdrowotnych osobom umieszczonym w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (Dz.U. poz. 88).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2015 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (Dz.U. poz. 1347).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 września 2018 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (Dz.U. poz. 1734).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 roku w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. poz. 595).
Raport przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur z wizytacji Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie przeprowadzonej w dniach 18–20 lutego 2019 roku (wyciąg), KMP.574.1.2019.JZ, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/kmp/od-1550480400-do-1550653200-wizytacja-w-krajowym-o%C5%9Brodku-zapobiegania-zachowaniom-dyssocjalnym-w-gostyninie (dostęp: 17.02.2020).
Rządowy projekt ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, https://.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1577 (dostęp: 29.01.2020).
Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, https://sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=1577 (dostęp: 29.01.2020).
Ustawa z dnia 7 grudnia 1989 roku o amnestii (Dz.U. Nr 64, poz. 390).
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2020 r. poz. 685).
Ustawa z dnia 12 lipca 1995 roku o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz.U. Nr 95, poz. 475).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku — Kodeks karny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1444 ze zm).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku — Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2021 r. poz. 53).
Ustawa z dnia 22 listopada 2013 roku o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U. z 2020 r. poz. 1346).
Ustawa z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy — Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 396).
Orzecznictwo
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2019 roku, sygn. akt III CZP 75/18.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2021 roku, sygn. akt III CZP 89/19
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 listopada 2016 roku w sprawie Muršić p. Chorwacji (Wielka Izba), skarga nr 7334/13.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 roku, sygn. akt IV CSK 603/11.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 roku, sygn. akt II CSK 51/12.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 listopada 2016 roku, sygn. akt K 6/14.
Źródła internetowe
Baczyński M., Schwertner J., Dobra i zła Janinka. Dlaczego państwo zawiodło obie?, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/dobra-i-zla-janinka-dlaczego-panstwo-zawiodlo-obie/hl7nc5c (dostęp: 6.02.2020).
Dąbkiewicz K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2018, Sip.lex.pl.
Funkcjonowanie ustawy dotyczącej ośrodka w Gostyninie. Seminarium w Biurze RPO, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/funkcjonowanie-ustawy-o-osrodku-w-gostyninie-seminarium-rpo (dostęp: 11.02.2020).
KOZZD Gostynin. Jak Minister Zdrowia reaguje na sytuację w Ośrodku, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/kozzd-gostynin-protest-glodowt-rpo-do-ministra-zdrowia (dostęp: 3.03.2021).
Nowak M.K., „Ja bym na kolanach wracał do zakładu karnego”. Ośrodek w Gostyninie to miejsce jak z chorych fantazji, https://oko.press/ja-bym-na-kolanach-wracal-do-zakladu-karnego/ (dostęp: 15.02.2020).
Nowak M.K., Ośrodek w Gostyninie gorszy niż więzienie. Taki sam w Niemczech leczy i pomaga wrócić do normalnego życia, https://oko.press/niemiecki-osrodek-dla-niebezpiecznych/ (dostęp: 17.02.2020).
Nowicki M.A., Muršić przeciwko Chorwacji (wyrok — 20 października 2016 r., Wielka Izba, skarga nr 7334/13 — przyjęta do rozpatrzenia na wniosek skarżącego), https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2016/10/Omowienie_orzeczenia_Mursic_przeciwko_Chrowacji.pdf, s. 1–11 (dostęp: 3.03.
2020).
Płatek M., Dlaczego uwięzieni w Gostyninie zorganizowali strajk?, https://strajk.eu/kraj-wolnoscid-teoretycznej-o-porozumieniu-zawartym-po-zakonczeniu-strajku-glodowego-w-osrodku-w-gostyninie/ (dostęp: 10.07.2020).
Postulski K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2017, Sip.lex.pl.
Prof. Płatek alarmuje ws. Gostynina. „Obóz koncentracyjny, nie ośrodek terapeutyczny”, https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,23989385,prof-platek-alarmuje-ws-gostynina-oboz-koncentracyjny-nie.html (dostęp: 6.02.2020).
Protest głodowy w Gostyninie nadal trwa. MZ prowadzi negocjacje, https://www.rynekzdrowia.pl/Polityka-zdrowotna/Protest-glodowy-pacjentow-KOZZD-w-Gostyninie-nadal-trwa-MZ-prowadzi-negocjacje,209516,14.html (dostęp: 6.07.2020).
Siedlecka E., Coraz więcej osadzonych w Gostyninie. Będzie bunt?, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1772004,1,coraz-wiecej-osadzonych-w-gostyninie-bedzie-bunt.read (dostęp: 18.02.2020).
Służba Więzienna podaje dane statystyczne ws. KOZZD, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/sluzba-wiezienna-podala-rpo-dane-statystyczne-ws-kozzd (dostęp: 2.04.2020).
Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie sytuacji w KOZZD w Gostyninie, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/stanowisko-RPO-w-sprawie-sytuacji-w-kozzd-w-gostyninie (dostęp: 1.03.2021).
Trzeba znowelizować ustawę dot. ośrodka w Gostyninie, https://www.rp.pl/Prawo-karne/302039965-RPO-Trzeba-znowelizowac-ustawe-dot-osrodka-w-Gostyninie.html (dostęp: 6.02.2020).
Trzeba znowelizować ustawę dotyczącą ośrodka w Gostyninie — pisze RPO do komisji Sejmu i Senatu, https://rpo.gov.pl/pl/content/rpo-pilnie-znowelizowac-ustawe-dotyczaca-kozzd-Gostynin (dostęp: 5.02.2020).
Zespół roboczy MS pracuje nad zmianami ustawy dotyczącej Ośrodka w Gostyninie, www.rpo.gov.pl/pl/content/zespol-roboczy-ms-pracuje-nad-zmianami-ustawy-dot-kozzd (dostęp: 3.03.2020).
Żebrowski P., Raport CPT: niektóre więzienia w Polsce są przeludnione, https://www.gazetaprawna.pl/artykuly/1191655,raport-cpt-niektore-wiezienia-w-polsce-sa-przeludnione.html (dostęp: 3.03.2020).
