Europejski model konstytucjonalizmu jako wzorzec dla rozwoju konstytucyjnego
Ukrainy
Kryzysy polityczne i państwowe powstające w trakcie rozwoju konstytucyjnego Ukrainy, wskazują na to, że na Ukrainie do tej pory nie udało się sformować efektywny i, równocześnie, ograniczony konstytucyjnie oraz zrównoważony system rządzenia. Taki stan rzeczy utrudnia realizacje przepisów Konstytucji gwarantujących prawa i wolności człowieka. Wydarzenia ostatnich lat doprowadziły do przemyślenia podejść do kształtowania się reformowania systemu konstytucyjnego władzy publicznej, co ma zakładać nie kolejną redystrybucję kompetencji wyższych władz publicznych, a kształtowanie fundamentalnie nowego rządzenia – konstytucyjnego.
Podstawą metodologiczną dalszego rozwoju konstytucyjnego Ukrainy, kształtowania jej państwowości konstytucyjnej w znaczeniu ograniczenia władzy państwowej na korzyść praw człowieka powinien być konstytucjonalizm. Rozważając jego jako doktrynie oraz praktykę rządzenia ograniczonego, można wyróżnić trzy modele konstytucjonalizmu: amerykański, angielski oraz europejski kontynentalny. Każdy z modelów przewiduje oryginalne wcielenie uniwersalnych zasad konstytucjonalizmu z wykorzystaniem własnych instrumentów i mechanizmów z odpowiednim doktrynalnym uzasadnieniem.
Europejski model konstytucjonalizmu jest zjawiskiem unikalnym, ponieważ poziom jednolitości i integracji niektórych jego elementów doprowadził do powstania tezy o wykształcenie się europejskiej tożsamości konstytucyjnej. Istotną rolę w rozwoju europejskiej tożsamości konstytucyjnej odegrało utworzenie Rady Europy, system standardów której znacząco wpłynął na treść europejskiej modeli konstytucjonalizmu. Po przystąpieniu do Rady Europy w 1997 roku, Ukraina faktycznie zdecydowała się z modelem, biorąc na siebie obowiązki co do implementacji standardów Rady Europy. Pomimo tego, że Ukraina idzie tym szlakiem dość dawno, do dzisiaj istnieje brak rozumienia europejskiego modelu konstytucjonalizmu jako zakończonego systemu z wewnętrzną logiką, prawami rozwoju i prawidłowościami. Dowodem tego są propozycje niektórych działaczy społecznych i politycznych oraz prawników likwidacji Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, wprowadzenia prezydenckiego systemu rządzenia itp. Z tych powodów ważnym jest klarownie określić cechy charakterystyczne europejskiego modelu konstytucjonalizmu, wyjaśnić treść konstytucyjno-prawną odrębnych instytutów – elementów systemu konstytucyjnego, a także ustalić granice zintegrowania i jednolitości wewnątrz modelu, poza którymi jest strefa cech narodowych.
Podstawą doktrynalną europejskiego modelu konstytucjonalizmu jest koncepcja instytucjonalna, która przewiduje stworzenie systemu instytucjonalnego powstrzymywania rządowej tyranii. W europejskim modelu konstytucjonalizmu system konstytucyjny ograniczonego rządzenia zawiera takie elementy: 1 sztywna, pisana konstytucja będąca aktem władzy narodu i posiadająca legitymność; 2 prawnie konstytucyjnie zapisane prawa i wolności człowieka oraz system ich ochrony określają treść i kierunek działalności państwa, nakładając na niego odpowiednie ograniczenia; 3 jurysdykcja konstytucyjna głównie w formie sądownictwa konstytucyjnego, celem której jest gwarancja rządów i stabilności konstytucji, ograniczenia ustawodawczych kompetencji parlamentu, a także zapewnienie stabilności całego systemu; 4 parlamentaryzm z realną władzą większości parlamentarnej w strefie władzy wykonawczej; 5 organizacja władzy na podstawie zasady subsydiarności, decentralizacja władzy nie dopuszcza nadmiernej koncentracji władzy na poziomie ogólnopaństwowym; 6 niezależna władza sądownicza, która gwarantuje ochronę praw człowieka i kontroluje działalność władzy wykonawczej.