Articles
https://orcid.org/0000-0003-3804-6445
The essay proposes treating the critical category of retro as an interpretative key for Maryla Szymiczkowa’s ‘Kraków series.’ Stories about the adventures of Zofia Szczupaczyńska make us aware of the possibility of perceiving the past not only from the perspective of nostalgia, but also allowing to maintain a reflective distance to the presented world, modeled on 19th-century realities, historically attested. The confrontation of fictional reality and its historical prototype also allows to expose the phantasmatic character of visions of the past functioning in the collective imagination. Efforts aimed at beautifying history are replaced in retro by a critical, disillusioning look at the past times by focusing the artists’ attention on what in the collective imagination has so far been replaced as casting a shadow on the idyll of the ‘good old days’ (in Szymiczkowa’s cycle it is primarily a question of the emancipation of women, objectified in patriarchal culture). By ‘disenchanting’ taboos, retro-critical issues can fulfill a culturally and socially significant function as Geertz’s ‘confused species,’ allowing for articulation and understanding of social mechanisms regulating visions of this past. What draws attention is drawn to the multi-faceted nature of the deconstruction of socially functioning visions of the past: from axiology, inscribed in the presented world, through the poetics of stories imitating the 19th-century realistic novel, to the specificity of the communicative situation.
Bałucki M., Typy i obrazki krakowskie, drukiem J. Blumowicza, Wilno 1881.
Beśka K., Pozdrowienia z Londynu, Rebis, Poznań 2014.
Chutnik S., Smutek cinkciarza, Od Deski do Deski, Warszawa 2016.
Dehnel J., Balzakiana, W.A.B., Warszawa 2008.
Dehnel J., Lala, W.A.B., Warszawa 2006.
Krajewski M., Śmierć w Breslau, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.
Maćkowski K., Raport Badeni, Znak, Kraków 2007.
Medard M., Carska roszada, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2012.
Mickiewicz A., Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Ossolineum, Wrocław 2018.
Mróz R., Iluzjonista, Filia, Poznań 2019.
Pe-Er, Połowica, „Bocian” 15.01.1897, s. 1.
Prus B., Lalka, oprac. J. Bachórz, Ossolineum, Wrocław 1991.
Radoryski M., Komisarz Zdanowicz i pończochy guwernantek, Klinika Języka, Grodzisk Mazowiecki 2020.
Rychter B., Czarne złoto, W.A.B., Warszawa 2013.
Szymiczkowa M. [właśc. Dehnel J., Tarczyński P.], Rozdarta zasłona, Znak, Kraków 2016.
Szymiczkowa M. [właśc. Dehnel J., Tarczyński P.], Seans w Domu Egipskim, Znak, Kraków 2018.
Szymiczkowa M. [właśc. Dehnel J., Tarczyński P.], Tajemnica Domu Helclów, Znak, Kraków 2015.
Szymiczkowa M. [właśc. Dehnel J., Tarczyński P.], Złoty róg, Znak, Kraków 2020.
Wollny M., Biały towar, JAMA, Kraków 2020.
Wyspiański S., Wesele, oprac. J. Nowakowski, Ossolineum, Wrocław 1984.
Assmann A., Einführung in die Kulturwissenschaft. Grundbegriffe, Themen, Fragestellungen, Erich Schmidt Verlag&Co. KG, Berlin 2011.
Baczkowski M., Prostytucja w Krakowie na przełomie XIX i XX w., „Studia Historyczne” 2000, z. 4, s. 593–607.
Bauer Z., Plotki o gwiazdach jako składnik narracji transmedialnych. Propozycja teoretycznoliterackiej perspektywy, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2009, nr 9, s. 5–15.
Bauman Z., Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość, przeł. K. Lebek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
Boym S., Nostalgia i postkomunistyczna pamięć, przeł. L. Stefanowska, [w:] Nostalgia. Eseje o tęsknocie za komunizmem, red. F. Kodrzejewski, M. Sznajderman, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2002, s. 270–301.
Burszta W.J., Nostalgia i mit, [w:] Historia: o jeden świat za daleko, red. E. Domańska, Instytut Historii UAM, Poznań 1997, s. 119–128.
Caillois R., Gry i ludzie, przeł. A. Tatarkiewicz, M. Żurowska, Volumen, Warszawa 1997.
Cebula M., Społeczne uwarunkowania gustów i praktyk konsumpcyjnych. Zbieżność pozycji społecznych i stylów życia czy autonomizacja kultury?, „Studia Socjologiczne” 2013, nr 2, s. 97–125.
Certeau M. de, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
Chłosta-Zielonka J., Zamiast powieści obyczajowej. Cechy współczesnej polskiej powieści kryminalnej, „Media — Kultura — Komunikacja Społeczna” 2013, nr 9, s. 87–98.
Czapliński P., Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.
Czubaj M., Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
DeGrè G., Ideology and Class Consciousness in the Middle Class, „Social Forces” 29, 1950, nr 2, s. 173–179.
Dr. J.M., Kryminał w literaturze, „Przegląd Sądowy i Administracyjny” 23.04.1884, s. 136–137.
Dunin J., Mierzwianka K., Polska powieść zeszytowa. Materiały bibliograficzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1978.
Estreicher K. (młodszy), Nie od razu Kraków zbudowano, „Światpol” — Polskie Biuro Wydawnicze, Londyn 1945.
Flaubert G., Słownik komunałów, Fundacja „Brulionu”, Warszawa-Kraków 1992.
Geertz C., O gatunkach zmąconych. Nowe konfiguracje myśli społecznej, przeł. Z. Łapiński, [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1998, s. 214–235.
Graniczny M. et al., Historia poszukiwań i wydobycia ropy naftowej na ziemiach polskich do 1939 roku, „Przegląd Górniczy” 2015, nr 12, s. 151–156.
Hügel F.S., Zur Geschichte, Statistik und Regelung der Prostitution. Social-medicinische Studien in Ihrer praktischen Behandlung und Anwendung auf Wien und andere Grossstädte, L.C. Zamarski & C. Dittmarsch, Wien 1865.
Kamińska M. [właśc. Eiger-Kamińska M.F.], Ścieżkami wspomnień, Książka i Wiedza, Warszawa 1960.
Kerbrat-Orecchioni C., Ironia jako trop, przeł. M. Dramińska-Joczowa, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 1, s. 289–314.
Knox D., Ironia: Medieval and Renaissance Ideas on Irony, E.J. Brill, Leiden 1989. Kołodziejczyk R., Burżuazja, [w:] R. Kołodziejczyk, Burżuazja polska w XIX i XX wieku. Szkice historyczne, PIW, Warszawa 1979, s. 103–157.
Komunał, [hasło w:] Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 3. H–K, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 891.
Kostana J., „Retromania” lat 80. O różnych obliczach kina neo-noir, [w:] 80s Again!, red. A. Jabłońska, M. Koryciński, Klub Filmowy im. Jolanty Słobodzian, Warszawa 2017, s. 151–167.
Kowalski M., Rytuały życia codziennego XIX-wiecznej burżuazji Królestwa Polskiego. Zarys problemów, „Rocznik Łódzki” 67, 2017, s. 219–230.
Kraska M., Czy kryminał naprawdę istnieje? Śledztwo (nieudane) w sprawie gatunku, [w:] Literatura kryminalna. Na tropie źródeł, red. A. Gemra, emg, Kraków 2015, s. 13–33.
Krówczyński Ż., W sprawie uregulowania prostytucji, cz. 1, „Przegląd Lekarski” 1891, nr 1, s. 9–11.
Krówczyński Ż., W sprawie uregulowania prostytucji, cz. 2, „Przegląd Lekarski” 1891, nr 2, s. 27–28.
Kryminał. Okna na świat, red. M. Ruszczyńska et al., Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2017.
Kubiak A.E., Nostalgia a kłopoty z kulturą, [w:] A.E. Kubiak, Nostalgia i inne tęsknoty, Oficyna Wydawnicza Stopka, Łomża 2007, s. 15–26.
Kubiński P., Emersja — antyiluzyjny wymiar gier wideo, „Nowe Media” 2014, nr 1 (5), s. 161–176.
Kunce A., Lokalne rzeczy to światowe rzeczy. Cz. I. Rzecz, „Anthropos?” 2013, nr 20–21, s. 48–58.
Kwaśnik M., Między wiedzą a widzeniem. O sposobach przedstawiania świata w „Balzakianach” Jacka Dehnela, „Załącznik Kulturoznawczy” 2014, nr 1, s. 410–429, http://zalacznik.uksw.edu.pl/sites/default/files/1-34.pdf.
Lemann N., Historie alternatywne i steampunk w literaturze. Archipelagi badawczo-interpretacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019.
Lichański J.Z., Współczesna powieść kryminalna: powieść sensacyjna czy powieść społeczno-obyczajowa? Próba opisu zjawiska (i ewolucji gatunku), [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, emg, Kraków 2014, s. 9–44.
Lisak A., Miłość, kobieta i małżeństwo w XIX wieku, Larix, Warszawa 2009.
Lisak A., Życie towarzyskie w XIX wieku, Bellona, Warszawa 2017.
Lorenz K., Szwed-Lorenz J., Ślusarczyk S., Rozwój i upadek przemysłu naftowego w Galicji, „Hereditas Minariorum” 2017, nr 4, s. 201–207.
Małecki M., O substancję narodową. Sejm i Wydział Krajowy Galicji w ratowaniu spuścizny matejkowskiej, „Studia Iuridica Lublinensia” 25, 2016, nr 3, s. 599–641.
Marecki P., Strategie subwersywne w polskiej literaturze XXI wieku, „Teksty Drugie” 2016, nr 6, s. 313–324.
Martuszewska A., Literackie gry fabularne, [w:] Literatura i wyobraźnia. Prace ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Żabskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. J. Kolbuszewski, Agencja Wydawnicza „a linea”, Wrocław 2006, s. 21–28.
Martuszewska A., Zrozumiałość tekstu dzieła literackiego jako jeden z warunków jego poczytności, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 3–4, s. 237–260.
Nycz R., Parodia i pastisz. Z dziejów pojęć artystycznych w świadomości literackiej XX wieku, [w:] R. Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, IBL, Warszawa 1995, s. 151–188.
Ochmann D., Pałka P., Kwaśnicka-Janowicz A., Krakus, krakauer, krakowianin i krakowiak — nazwy własne mieszkańca Krakowa a jego auto- i heterostereotyp, „Język Polski” 2018, nr 3, s. 31–48.
Olaniyan T., Arrest the Music! Fela and His Rebel Art and Politics, Indiana University Press, Bloomington-Indianapolis 2004.
Ossowska M., Moralność mieszczańska, Ossolineum, Wrocław 1985.
Pochłodka A., Życie kulturalne krakowskich mieszczan przełomu XIX i XX wieku w zapiskach autobiograficznych — zarys problematyki, „Teksty Drugie” 2008, nr 3, s. 194–200.
Podstawka A., Młodopolskie kryminały z Galicją w tle, czyli Maryli Szymiczkowej sposób na kryminał retro, „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych” 2020, nr 6, s. 109–126.
Purchla J., Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, seria „Monografie” 96, 1990.
Reinhard-Chlanda M., Dom Ubogich fundacji im. Ludwika i Anny Helclów w Krakowie, Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej im. L.A. Helclów, Kraków 2003.
Ronduda Ł., Strategie subwersyjne w sztukach medialnych, Rabid, Kraków 2006.
Samsonowicz H., O „historii prawdziwej”: mity, legendy i podania jako źródło historyczne, „Novus Orbis”, Gdańsk 1997.
Schwartz D.R., Humanistyczna etyka lektury, przeł. J. Czernik, „Wielogłos” 2009, nr 1–2, s. 123–136.
Sulima R., Moda na codzienność. Kategoria „codzienności” w kulturze ponowoczesnej, „Kultura Współczesna” 2011, nr 4, s. 171–187.
Szczekała B., Fałszywa pamięć niewinności [rec. Patrycja Włodek, Kres niewinności. Obraz i upamiętnienie ery Eisenhowera w amerykańskich filmach i serialach — pomiędzy reprezentacją, nostalgią a krytycznym retro, Kraków 2018], „Przegląd Kulturoznawczy” 2018, nr 3, s. 457–467.
Szczekała B., Nie tylko nostalgia. Fenomen retro krytycznego, [w:] Pomiędzy retro a retromanią, red. P. Włodek, M. Major, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2018, s. 255–280.
Szczepanowski S., Nędza Galicyi w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego, Piller i Spółka, Lwów 1888.
Święcicka M., Peplińska M., Struktura treściowa i aksjologiczna nazw mieszkańców wybranych polskich miast, „Język Polski” 2016, nr 1, s. 96–109.
Tester K., The Life and Times of Post-Modernity, Routledge, London 1993.
Walas T., Straszni mieszczanie i ich dusza, [w:] G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej. Ich czworo, oprac. T. Weiss, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1997, s. 5–30.
Walton K.L., Mimesis as Make-Believe: On the Foundations of the Representational Arts, Harvard University Press, Cambridge, MA-London 1990.
Węgrzyn I., Antonina Domańska — szkic do portretu, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa im. Adama Mickiewicza” 11, 2018, s. 191–212.
Wilk B., Sławne pogrzeby w XIX-wiecznym Krakowie, „Folia Historica Cracoviensia” 2006, nr 12, s. 131–150.
Włodek P., Kres niewinności. Obraz i upamiętnienie ery Eisenhowera w amerykańskich serialach — pomiędzy reprezentacją, nostalgią a krytycznym retro, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2018.
Wójtowicz-Zając A., Wehikuły czasu. O prozie Jacka Dehnela, [w:] Skład osobowy: szkice o prozaikach współczesnych, red. A. Nęcka, D. Nowacki, J. Pasterska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016, s. 173–199.
Zachrisson B., Zgodność treści z czcionką i typografią, [w:] B. Zachrisson, Studia nad czytelnością druku, przeł. K. Chocianowicz, J. Hyc, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1970, s. 91–106.
Zaleski M., Formy pamięci, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004.
Zalewska J., Od obyczaju do mody: przemiany życia codziennego. Zarys projektu, [w:] Od obyczaju do mody. Przemiany życia codziennego, red. J. Zalewska, M. Cobel-Tokarska, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2014, s. 9–21.
Ziomek J., O sztukach fabularnych, „Teksty” 1972, nr 1, s. 27–35.
Żardecka-Nowak M., Księgozbiory radości, czyli o sztuce pisania, czytania i kompletowania bibliotek, „Logos i Ethos” 2016, nr 1 (specjalny), s. 13–28.
Żeleński-Boy T., Prawy brzeg Wisły, [w:] T. Żeleński-Boy, Znasz-li ten kraj... (Cyganeria Krakowska), Biblioteka Boya, Warszawa 1932, s. 5–16.
Bartków A., Stanisław Wyspiański „Portret Wandy Siemaszkowej w stroju scenicznym Panny Młodej z »Wesela«”, „Niezła Sztuka”, 3.05.2020, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/stanislaw-wyspianski-portret-wandy-siemaszkowej-w-stroju-scenicznym-panny-mlodej-z-wesela/.
Cykorz K., Ludzkie mięso i wielkie kapelusze, „Dwutygodnik” 2017, nr 210, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7180-ludzkie-mieso-i-wielkie-kapelusze.html.
Górnictwo, Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://audiovis.nac.gov.pl/haslo/115:39/.
Marchi, Złoty róg, lubimyczytać.pl, 4.01.2022, https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4940803/zloty-rog.
marek52k, Iluzjonista, lubimyczytać.pl, 5.01.2022, https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4902380/iluzjonista.
przez_literatkę, Złoty róg, lubimyczytać.pl, 29.12.2020, https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4940803/zloty-rog.
Ravenluti, Złoty róg, lubimyczytać.pl, 11.05.2022, https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4940803/zloty-rog.
Sipińska U., To był świat w zupełnie starym stylu, Tekstowo.pl,https://www.tekstowo.pl/piosenka,urszula_sipi_ska,to_byl_swiat_w_zupelnie_starym_stylu.html.
Skaldowie, Szanujmy wspomnienia, Tekstowo.pl, https://www.tekstowo.pl/piosenka,skaldowie,szanujmy_wspomnienia.html.
Warzecha L., Lata dwudzieste, lata trzydzieste, Tekstowo.pl,https://www.tekstowo.pl/piosenka,ludmila_warzecha,lata_dwudzieste__lata_trzydzieste.html.
Belle époque, reż. M. Gazda, Polska 2017.
Dawno temu w Ameryce (Once Upon a Time in America), reż. S. Leone, Włochy–USA 1984.
Doktor Mabuse — gracz (Doktor Mabuse, der Spieler), reż. F. Lang, Niemcy 1922.
Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy, reż. J. Rzeszewski, M. Jahoda, Polska 1978.
Lata dwudzieste... lata trzydzieste..., reż. J. Rzeszewski, Polska 1984.
Z biegiem lat, z biegiem dni, reż. A. Wajda, E. Kłosiński, Polska 1980.
Zmęczona śmierć (Der müde Tod), reż. F. Lang, Niemcy 1921.
English
Język Polski
https://doi.org/10.19195/0867-7441.29.17
