Artykuły

Tom 29 (2023)

The Mode of Being of Popular Literature in the 20th Century

Tadeusz Żabski

Strony: 359-380

PDF (English)

Abstrakt

The article is devoted to the functioning of literature (and, more broadly, cultural texts) in popular circulation and the transformation of their role in the 20th century. The starting point for the analysis is the link between commercialisation (as an immanent feature of the ‘lowbrow’ circulation) and the artistic quality of the output that is part of it.

The examples of the phenomena under discussion come from different linguistic milieux. This highlights the transnational nature of popular works, which feature invariant solutions to plots. In these two contradictory yet simultaneous tendencies can be observed: schematisation and de-schematisation, which renews conventionalised solutions. The author also emphasises the role of English-language works in the creation of figures of the collective imagination. Their presence in the minds of readers and the transformations they undergo with the development of industrial society and urbanisation processes can be traced from the late 19th century to the 1990s. That is why the 20th century — a period of intense expansion of popular culture — is a cohesive cultural entity with distinguishable individual periods. They are usually associated with socio-political crises, with stories becoming a cultural response to them and, at the same time, their artistic reception in the imaginarium communis. In addition, this is a time of technological progress, significantly affecting the distribution and media-based mediation of cultural texts in popular circulation. Literature has ceased to be a ‘separate phenomenon’ in it, hence the need to look at it as a part of a larger whole, with which it enters into various relationships.

The domination of English-language output during the analysed period is associated with the global hegemony of the Anglo-American entertainment model. At the same time — in the works available to Polish-speaking readers — its ‘over-presence’ stems from the appearance after 1989 of a large number of translations, which have significantly influenced domestic pop-culture; moreover, their popularity in the reality of the free market economy has been determined by the read- ers themselves with their purchasing choices. It is hard to speak in this situation of the existence of national models of popular culture, although undeniably there are authors who dominate the local publishing markets. And yet they, too, exist in the context of the global pop culture industry.

Bibliografia

Arsan E. (pseud. of Marayat Rollet-Andriane), Emmanuelle, transl. A. Uniechowska, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1991 [Arsan E., Emmanuelle, 1st ed. Éric Losfeld, Paris 1959; 1st official ed. Arsan E. (pseud. of Marayat Rollet-Andriane), Emmanuelle, Le Terrain Vague, Paris 1967].

Beaumont de Leprice J.M., ‘Piękna i bestia’, transl. E. Dębicki, [in:] Gabinet wróżek. Antologia baśni francuskiej XVII–XVIII wieku, ed. R. Waksmund, Wydawnictwo Wacław Bagiński, Wrocław 1998 [Beaumont de Leprice J.M., ‘La Belle et la Bête’, Le Magasin des enfants, Haberkorn, Londres 1756].

[Blankensee T. von (pseud. of Matthias Blank), Matull K. (probable authorship)], Lord Lister. Tajemniczy nieznajomy, Wydawnictwo Republika, Łódź 1937–1939 (series in 94 issues) [Blankensee T. von (pseud. of Matthias Blank), Matull K. (probable authorship), Lord Lister, genannt Raffles, der grosse Unbekannte, Verlag Gustav Müller & Co., Berlin 1908–1910 (series in 110 issues)].

Boccaccio G., Gryzelda. Powieść z Dekameronu Jana Bokkacyusza, transl. M. Baliński, offprint from Tygodnik Wileński, Wilno 1817. Volumed edition: Boccaccio G., ‘Wygnana’, [in:] G. Boccaccio, Dekameron. Sto powiastek, transl. W. Ordon (pseud. of Władysław Szanser), printed and published by F.H. Richter, 2nd ed., Lwów 1874 [Boccaccio G., ‘Decima giornata’, [in:] G. Boccaccio, Decamerone, Tipografo del Terentius, Napoli (circa 1470)].

Born J.F. (pseud. of Karl George Füllborn), Izabella królowa Hiszpanii, czyli Tajemnice dworu madryckiego. Romans historyczny osnuty na współczesnych dziejach Hiszpanii, [transl. unknown] vol. 1–5, Jan Breslauer, Warszawa 1870 [Born J.F. (pseud. of Karl George Füllborn], Isabella, Spaniens verjagte Königin, oder: Die Geheimnisse des Hofes von Madrid. Romantische Erzählung aus Spaniens neuester Geschichte, Werner Große, Berlin 1870].

Buffalo Bill. Bohater Dzikiego Zachodu. Niezwykłe przygody pułkownika amerykańskiego W.F. Cody’ego, [transl. unknown], Wydawnictwo Republika, Łódź 1938–1939 (series in 82 issues). [Buffalo Bill. Der Held des Wilden Westens, Eulen Verlag, Leipzig 1930–1933 (ser- ies in 121 issues)].

Burroughs E.R., Ląd zapomniany przez czas, transl. J. Manicki, Alfa, Warszawa 1993 [Burroughs E.R., The Land That Time Forgot, Ballantine Books, New York 1918].

Burroughs E.R., Tarzan wśród małp, transl. W. Kierst, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1989 [Burroughs E.R., Tarzan of the Apes, A.C. McClurg & Co., Chicago 1914].

Clarke A.C., 2001: Odyseja kosmiczna 2001, transl. J. Polak, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990 [Clarke A.C., 2001: A Space Odyssey, Hutchinson, London 1968].

Crichton M., Jurassic Park, transl. A. Nakoniecznik, Mizar–Amber, Warszawa 1993 [Crichton M., Jurassic Park, Knopf, New York 1990].

Dostojewski F., Zbrodnia i kara, transl. B. Londyński, printed and published by Biblioteka Romansów i Powieści, Warszawa 1887 [Достоевскій Ф.М., Преступле́ ние и наказа́ ние. Pоман в ше- сти частях с эпилогом, А. Базунов, Э. Прац и Я. Вейденштраух, Санкт-Петербург 1866].

Doyle [A.]C., Świat zaginiony, authorised transl. A. Spero, Skład Główny w Stowarzyszeniu Pracowników Księgarskich Spółka z ogr. odp., Warszawa 1926 [Doyle A.C., The Lost World, Hodder & Stoughton, George H. Doran Co., New York 1912)].

Eco U., Imię róży, transl. A. Szymanowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987 [U. Eco, Il nome della rosa, Bompiani, Milano 1980].

Fleming I., Doktor No, transl. H. Mistrzycki, GiG, Warszawa 1989 [Fleming I., Dr. No, Jonathan Cape, London 1958].

Fleming I., Sam chciałeś te karty, czyli Casino Royale, transl. A. Sylwanowicz, R. Stiller, WEMA, Warszawa 1990 [Fleming I., Casino Royale, Jonathan Cape, London 1953].

Follett K., Igła, transl. M. Targowska, Czytelnik, Warszawa 1981 [Follett K., The Eye of the Needle, Raven Books, London 1978].

Follett K., Klucz do Rebeki, transl. H. Mistrzycki, Amber, Warszawa–Poznań 1989; 2nd revised ed., 1990 [Follett K., The Key to Rebecca, Hamilton, London 1980].

Forbes C., Ekspres pod lawiną, transl. M. Kluczyńska, Mizar–Amber, Warszawa 1993 [Forbes C., Avalanche Express, Collins, London 1977].

Forsyth F., Dzień Szakala, transl. S. Wilkosz, Czytelnik, Warszawa 1974 [Forsyth F., The Day of the Jackal, Hutchinson, London 1971].

Haggard H.R., Kopalnie króla Salomona. Powieść dla młodzieży, transl. P.J. Sier (pseud. of Paulina Sieroszewska), Gebethner i Wolff, Warszawa 1891 [Haggard H.R., King Solomon’s Mines, Cassell, London–New York 1885].

Haggard H.R., Ona. Historia niezwykłej wyprawy. Powieść w dwóch tomach, authorised transl. B. Falk (pseud. of Bronisław Stępowski), vol. 1–2, Gebethner i Wolff, Warszawa 1925 [Haggard H.R., She / She: A History of Adventure, Longmans & Co., London 1887].

Herbert J., Szczury, transl. E.J. Zieliński, Amber, Warszawa 1993 [Herbert J., The Rats, New English Library, London 1974].

Higgins J., Orzeł wylądował, transl. J. Żebrowski, Amber, Warszawa–Poznań 1990 [Higgins J., The Eagle Has Landed, Collins, London 1975].

Historia Ali Baby, czyli czterdziestu rozbójników, [transl. unknown], printed and published by Jan Breslauer, Warszawa 1861 [‘Histoire d’Ali-Baba et de quarante voleurs exterminés par une esclave’, [in:] Les Mille et une nuits. Contes arabes, vol. 11, ed. and transl. A. Galland, Florentin Delaulne, Briasson, Paris–Lyon 1717].

Historya Aladyna czyli lampa cudowna, [transl. unknown], printed and published by Jan Breslauer, Warszawa 1861 [‘Histoire d’Aladdin ou la Lampe merveilleuse’, [in:] Les Mille et une nuits. Contes arabes, vol. 9–10, ed. and transl. A. Galland, Florentin Delaulne, Paris 1712].

Historya o Gryzeldzie i margrabi Walterze. Z książek dla ludu przez Marbacha wydanych, transl. J. Lompa, printed and published by T. Nowacki, Mikołów 1847 [1846]. [Geschichte von Griseldis und dem Markgrafen Walther. Nebst einigen andern Beispielen treuer Liebe, printed and published by G.O. Marbach, Verlag Otto Wigand, Leipzig, 1838].

Howard R.E., ‘Feniks na mieczu’, [in:] Howard R.E., Lord Dunsany (pseud. of Edward John Moreton Drax Plunkett), Barbarzyńca i marzyciel. Dwa światy fantasy, transl. Z.A. Królicki, P. Kruk, Versus, Lublin 1990 [Howard R.E., ‘Phoenix on the Sword’, Weird Tales 20, 1932, no. 6].

Kipling R., Księga dżungli. Druga księga dżungli, transl. J. Czekalski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1950 [Kipling R., The Jungle Book, Macmillan and Co., London 1894].

Kipling R., Księga puszczy, [transl. unknown], Gebethner i Wolff, Kraków–Warszawa 1900 [Kipling R., The Jungle Book, Macmillan and Co., London 1894].

Kirst H.H., 08/15 w koszarach, transl. J. Frühling, Agencja Praw Autorskich i Wydawnictwo Interart, Warszawa 1991 [Kirst H.H., Nullachtfünfzehn, vol. 1: Die abenteuerliche Revolte des Gefreiten Asch, Desch Verlag, Basel–München–Wien 1954].

Kurze Beschreibung und Erzählung von einem Juden mit Namen Ahasverus, Creutzer, Leyden 1602.

Lem S., Solaris, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1961.

Ludlum R., Krucjata Bourne’a, transl. Z. Nowicki, Amber, Warszawa 1991 [Ludlum R., The Bourne Supremacy, Random House, New York 1986].

Ludlum R., Tożsamość Bourne’a, transl. Z. Nowicki, Amber, Warszawa 1990 [Ludlum R., The Bourne Identity, R. Marek Publishers, New York 1980].

Ludlum R., Ultimatum Bourne’a, vol. 1–2, transl. A. Nakoniecznik, Amber, Warszawa 1991 [Ludlum R., The Bourne Ultimatum, Random House, New York 1990].

MacLean A., Działa Nawarony, transl. A. Kaska, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1967 [MacLean A., The Guns of Navarone, Collins, London 1957].

Masterton G., Demony Normandii, transl. E. Kay (pseud. of Elżbieta Krajewska), Amber, Warszawa 1991 [Masterton G., The Devils of D-Day, Pinnacle Books, Los Angeles 1978].

Masterton G., Manitou, transl. P.W. Cholewa, Amber, Warszawa–Poznań 1989 [Masterton G., The Manitou, Spearman, London 1975].

Mniszkówka H., Trędowata, vol. 1–2, G. Gebethner i S-ka, Kraków 1909.

Mniszkówna H., Trędowata, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972.

Morrell D., Pierwsza krew, transl. R. Stiller, Śląsk, Katowice 1990 [Morrell D., First Blood, M. Evans, New York 1972].

Nietzsche F., Tak mówił Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo, transl. M. Cumft-Pieńkowska, S. Pieńkowski, Wydawnictwo Okręt, Warszawa 1901 [Nietzsche F., Also sprach Zarathustra. Ein Buch für Alle und Keinen, Verlag von Ernst Schmeitzner, Chemnitz 1883].

Rode A., dr (pseud. of Karl George Füllborn), Barbara Ubryk, czyli Tajemnice klasztoru karmelitów w Krakowie. Z notatek pewnego zakonnika spisał dr Rode, printed and published by Jan Breslauer, Warszawa 1869 [Rode A., dr (pseud. of Karl George Füllborn), Barbara Ubryk; oder, Die Geheimnisse des Karmeliter-Klosters in Krakau. Aus den papieren eines Karmelitermönchs, Neuburger & Kolb, München 1869].

Sandemo M., Zauroczenie, transl. I. Zimnicka, Pol-Nordica Publishing, Otwock 1992 [Sandemo M., Trollbundet, Boknöje ab, Helsingborg 1982].

Schmid Ch., Życie świętej Genowefy: napisane dla matek, dzieci i poczciwych ludzi, którzy w swych cierpieniach szukają pociechy w Bogu i swej niewinności, printed and published by Bookseller J. Breslauer, Warszawa 1860, repr. Piękne historie o niezłomnym rycerzu Zygfrydzie, pannie wodnej Meluzynie, królewnie Magielonie i świętej Genowefie różne przygody, smutki i pociechy, nieszczęścia i szczęścia, przy odmianach omylnego świata reprezentujące. Antologia jarmarcznego romansu rycerskiego, eds. J. Ługowska, T. Żabski, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1992 [Genovefa. Eine der schönsten und rührendsten Geschichten des Alterthums, neuerzählt für alle guten Menschen, besonders für Mütter und Kinder, Veith & Rieger, Augsburg 1810].

Shaw I., Młode lwy, vol. 1–2, transl. T.J. Dehnel (poems transl. by W. Lewik), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958 [Shaw I., Young Lions, Random House, New York 1948].

Smith W., Płonący brzeg, transl. A. Leszczewski, Amber–Mizar, Warszawa 1993 [Smith W., The Burning Shore, Doubleday, Garden City, NY 1985].

Stevenson R.L., Porwany za młodu, transl. J. Birkenmajer, Wydawnictwo Polskie, Poznań 1927 [Stevenson R.L., Kidnapped: Being Memoirs of the Adventures of David Balfour in the Year 1751, etc., Cassell & Company, London 1886].

Stevenson R.L., Wyspa skarbów, transl. J. Birkenmajer, Wydawnictwo Polskie, Lwów–Poznań 1925 [Stevenson R.L., Treasure Island, Cassell, London 1883].

Stoker B., Drakula, transl. M. Pawlina, J.W. Polidori, Wampir, transl. D. Ściepuro, Civis-Press, Jelenia Góra 1990 [no English-language print of this double edition].

Stoker B., Drakula, transl. M. Wydmuch, Ł. Nicpan, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1993 [Stoker B., Dracula, Archibald Constable and Company, Westminster 1897].

Sue E. (pseud. of Marie-Joseph Sue), Tajemnice Paryża, vol. 1–8, transl. F. Chlewaski, printed and published by G.L. Glücksberb, Warszawa 1844 [Sue E., Les mystères de Paris, vol. 1–5, Charles Gosselin, Paris, 1842–1843].

Verne J., Dzieci kapitana Granta. Podróż fantastyczno-naukowa, [transl. unknown], vol. 1–3, [publisher unknown], Warszawa 1877 [Verne J., Les Enfants du capitaine Grant. Voyage autour du monde, J. Hetzel, Paris 1868].

Verne J., Tajemnicza wyspa, transl. J. Pł. [?], vol. 1–3, printed and published by Księgarnia Seyfarth Czajkowski, Lwów 1875–1876 [Verne J., L’île mystérieuse, J. Hetzel, Paris 1874].

Villeneuve de Barbot G.S., ‘La Belle et la Bête’, [in:] G.S. Villeneuve de Barbot, La Jeune Américaine, et les Contes marins, Jacques-François (Jr.) Merigot, La Haye–Paris 1740.

Vulpius Ch.A., Rinaldo Rinaldini, herszt zbójców. Romans historyczny wieku osiemnastego, vol. 1–2, transl. B. Kiciński, printed and published by Wiktor Dąbrowski, Warszawa 1814 [Vulpius Ch.A., Rinaldo Rinaldini, der Räuber-Hauptmann. Eine romantische Geschichte unsers Jahrhunderts, in drey Theilen, in einem Band. Mit vier Kupfern, parts 1–4, Heinrich Gräff, Leipzig 1800].

Żyd wieczny tułacz, rodem z Jeruzalem, imieniem Ahasverus, który mówi: że żył przed ukrzyżowaniem Chrystusa Pana, a przez wszechmocność Boga jeszcze do dzisiejszego dnia żyje, printed and published by Edward Feintzinger, Cieszyn 1869.

Kane B., Finger B., ‘Batman’, Detective Comics 1, 1939, no. 27.

Lee S., Ditko S., Kirby J., ‘Spider-Man’, Amazing Fantasy 1, 1962, no. 15.

Siegel J., Shuster J., ‘Superman’, Action Comics 1, 1938, no. 1.

Familiada, dir. G. Warchoł, hosted by K. Strasburger, Poland 1994–. Based on the American Family Feud (1976–) format.

Gra [dir. and exec. prod. unknown], hosted by A. Mielniczuk, P. Królikowski, Poland 1993–1996.

Koło fortuny, dir. P. Hanczakowski, B. Harasimowicz, T. Motyl, hosted by W. Pijanowski, J. Bończak, A. Kopiczyński, P. Wawrzecki, S. Mikulski N. Dudziuk, I. Krzan, Poland 1992–1998, 2007–2009, 2017–. Based on the American Wheel of Fortune (1975–) format.

Brudny Harry (Dirty Harry), dir. D. Siegel, USA 1971.

Cobra, dir. G.P. Cosmatos, USA 1986.

Godzilla (ゴジラ; Gojira), dir. I. Honda, Japan 1954.

Godzilla. Król potworów (Godzilla: King of the Monsters), dir. I. Honda, T.O. Morse, USA–Japan 1956.

King Kong, dir. M.C. Cooper, E.B. Schoedsack, USA 1933.

King Kong, dir. J. Guillermin, USA 1976.

Mad Max, dir. G. Miller, Australia 1979.

Park jurajski (Jurassic Park), dir. S. Spielberg, USA 1993.

Rodan — ptak śmierci (空の大怪獣ラドン; Sora no daikaijū Radon), dir. I. Honda, Japan 1956.

Literatura i Kultura Popularna 1994, no. 4. Słownik literatury popularnej. Zeszyt próbny, ed. T. Żabski.

Bachtin M., ‘Czas i przestrzeń w powieści’, transl. J. Faryno, Pamiętnik Literacki 1974, no. 4.

Bachtin M., ‘Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści’, [in:] M. Bachtin, Problemy estetyki i literatury, transl. W. Grajewski, Czytelnik, Warszawa 1982.

Barańczak A., Słowo w piosence. Poetyka współczesnej piosenki estradowej, Ossolineum, Wrocław 1983.

Barthes R., Mit i znak. Eseje, transl. W. Błońska et al., sel. and introd. J. Błoński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970.

Caillois R., Odpowiedzialność i styl, transl. J. Błoński et al., sel. M. Żurowski, introd. J. Błoński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967.

Chamberlain H.S., Die Grundlagen des neunzehnten Jahrhunderts, vol. 1–2, F. Bruckmann, München 1899.

Choroszy J.A., Huculszczyzna w literaturze polskiej, printed and published by J.A. Choroszy, Wrocław 1991.

Czarnik O.S., Proza artystyczna a prasa codzienna (1918–1926), Ossolineum, Wrocław 1982.

Dmitruk K., Literatura – społeczeństwo – przestrzeń. Przemiany układu kultury literackiej, Ossolineum, Wrocław 1980.

Dunin J., Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1974.

Dunin J., Knorowski Z., Polskie powieściowe serie zeszytowe. Materiały bibliograficzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1984.

Dunin J., Mierzwianka K., Polska powieść zeszytowa. Materiały bibliograficzne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1978.

Dynak W., Łowy, łowcy i zwierzyna w przysłowiach polskich, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1993.

Dynak W., Z dziejów polskiej pieśni łowieckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991.

Eliade M., Traktat o historii religii, transl. J. Wierusz-Kowalski, ed. B. Kupis, Książka i Wiedza, Warszawa 1966.

Estreicher K., Bibliografia polska XIX stulecia, 1st ed., vol. 2, Akademia Umiejętności, Kraków 1874.

Formy literatury popularnej. Studia, ed. A. Okopień-Sławińska, Ossolineum, Wrocław 1973.

Handke R., Polska proza fantastyczno-naukowa. Problemy poetyki, Ossolineum — Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1969.

Hernas Cz., ‘Potrzeby i metody badania literatury brukowej’, [in:] O współczesnej kulturze literackiej, vol. 1, eds. S. Żółkiewski, M. Hopfinger, Ossolineum, Wrocław 1973.

Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, transl. M. Kurecka, W. Wirpsza, Czytelnik, Warszawa 1967.

Jastrzębski J., Czas relaksu. O literaturze masowej i jej okolicach, Ossolineum, Wrocław 1982.

Jędrych A., Polskie serie literackie i paraliterackie 1901–1939, part 1: Wykaz serii; part 2: Indeksy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1991.

Jung C.G., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, ed. and transl. J. Prokopiuk, Czytelnik, Warszawa 1976.

Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964.

Kolbuszewski J., Od Pigalle po Kresy. Krajobrazy literatury popularnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.

Kolbuszewski J., Wiersze z cmentarza. O współczesnej epigrafice wierszowanej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1985.

Kowalski P., Parterowy Olimp. Rzecz o polskiej kulturze masowej lat siedemdziesiątych, Ossolineum, Wrocław 1988.

Kowalski P., Samotność i wspólnota. Inskrypcje w przestrzeniach współczesnego życia, Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Instytut Filologii Polskiej, Opole 1993.

Lem S., Fantastyka i futurologia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1970.

Leroi F., 70, années érotiques, La Musardine, Paris 1999.

Losfeld É., Endetté comme une mule ou la Passion d’éditer, Éditions Belfond, Paris 1979.

Ługowska J., W świecie ludowych opowiadań. Teksty, gatunki, intencje narracyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.

Martuszewska A., Jak szumi Dewajtis? Studia o powieściach Marii Rodziewiczówny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989.

McLuhan M., Wybór pism. Przekaźniki, czyli przedłużenie człowieka. Galaktyka Gutenberga. Poza punktem zbiegu, sel. J. Fuksiewicz, transl. K. Jakubowicz, introd. K.T. Toeplitz, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1975.

Mitosek Z., Literatura i stereotypy, Ossolineum, Wrocław 1974.

Moles A., Kicz czyli Sztuka szczęścia. Studium o psychologii kiczu, transl. A. Szczepańska, E. Wende, introd. A. Osęka, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.

Morin E., Duch czasu, transl. A. Frybesowa, afterw. J. Wejroch, ‘Znak’, Kraków 1965.

Niewiadowski A., Literatura fantastycznonaukowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.

Niewiadowski A., Smuszkiewicz A., Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990.

Nowakowski J., W kręgu obiegowych ideałów estetycznych. Szkice o literaturze popularnej, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1980.

Rurawski J., Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1987.

Siewierski J., Powieść kryminalna, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW ‘Prasa–Książka–Ruch’, Warszawa 1979.

Smuszkiewicz A., Stereotyp fabularny fantastyki naukowej, Ossolineum, Wrocław 1980.

Smuszkiewicz A., Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1982.

Sułkowski B., Powieść i czytelnicy. Społeczne warunkowanie zjawisk odbioru, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972.

Szocki J., Literatura popularna dla ludu na przykładzie Wydawnictwa Ludowego 1882–1920, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1994.

Ślękowa L., Muza domowa. Okolicznościowa poezja rodzinna czasów renesansu i baroku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991.

Toeplitz K.T., Kultura w stylu blue jeans, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.

Toeplitz K.T., Mieszkańcy masowej wyobraźni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970.

Toeplitz K.T., Sztuka komiksu. Próba definicji nowego gatunku artystycznego, Czytelnik, Warszawa 1985.

Władyka W., Krew na pierwszej stronie. Sensacyjne dzienniki Drugiej Rzeczypospolitej, Czytelnik, Warszawa 1982.

Wydmuch M., Gra ze strachem. Fantastyka grozy, Czytelnik, Warszawa 1975.

Zgorzelski A., Fantastyka, utopia, science fiction. Ze studiów nad rozwojem gatunków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.

Żabski T., Proza jarmarczna XIX wieku. Próba systematyki gatunkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.

Żółkiewski S., Kultura literacka 1918–1932, Ossolineum, Wrocław 1973.

Żółkiewski S., Kultura. Socjologia. Semiotyka literacka. Studia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.

Żółkiewski S., Wiedza o kulturze literackiej. Główne pojęcia, Ossolineum, Wrocław 1981.

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.